Rolnictwo ekologiczne - wymogi
Rolnictwo ekologiczne jest systemem gospodarowania o zrównoważonej produkcji roślinnej i zwierzęcej. System ten jest z jednej strony wpływa pozytywnie na środowisko naturalne, a z drugiej jest odpowiedzią na zmieniającą się strukturę popytu na rynku. Konsumenci bowiem skłaniają się ku produktom ekologicznym, chcą je kupować, i są gotowi płacić za nie większą cenę niż za produkty, które nie zostały wytworzone metodami ekologicznymi.
W 2004 roku w Polsce było 3.760 gospodarstw ekologicznych, natomiast w roku 2015 ich liczba wyniosła 22.991. Liczba przetwórni, w których przetwarzane są produkty ekologiczne, wzrosła od 55 w 2004 roku do 540 w 2015 roku. Wzrosła także liczba jednostek certyfikujących upoważnionych do przeprowadzania kontroli i wydawania i cofania certyfikatu zgodności w rolnictwie ekologicznym. W roku 2015 było 10.
Trzy podstawowe cele
System rolnictwa ekologicznego w Polsce reguluje Ustawa z dnia 25.06.2009 r. o rolnictwie ekologicznym (Dz. U. 09. Nr 116, poz. 975). Zgodnie z nią rolnictwo ekologiczne ma trzy podstawowe cele:
1. Zachowanie wysokiego poziomu próchnicy warunkującej żyzność gleby.
2. Utrzymanie równowagi biologicznej w środowisku produkcji dzięki pielęgnowaniu bioróżnorodności.
3. Samowystarczalność paszowo - nawozowa czyli dążenie do zamkniętego obiegu materii w gospodarstwie poprzez zrównoważenie produkcji roślinnej i zwierzęcej.
Gospodarstwo, zanim zostanie dla niego przyznany status gospodarstwa ekologicznego, musi przejść tzw. okres konwersji czyli wymagany okres stosowania kryteriów rolnictwa ekologicznego. Trwa to zasadniczo 2 lata (dla upraw wieloletnich – 3 lata) i ma się przyczynić do rozkładu pozostałości stosowanych wcześniej środków agrochemicznych oraz służyć osiąganiu równowagi ekologicznej w gospodarstwie.
Wymogi produkcji ekologicznej…
…są różnorodne i nie sposób omówić ich dokładnie w tym artykule. Dlatego zostaną tylko zasygnalizowane i omówione skrótowo. W uprawie roślin powinien być zaplanowany płodozmian o kilkuletniej rotacji (minimum 4 lata), z udziałem roślin motylkowatych w plonie głównym, obejmujący wsiewki i międzyplony chroniące glebę przed erozją. Nawozy organiczne powinny być wytwarzane w gospodarstwie lub pochodzić z innych gospodarstw ekologicznych. Odchwaszczanie musi być wykonywane mechanicznie, przy użyciu bron, obsypników, pielników, a w ogrodnictwie także narzędzi ręcznych. Podstawowym instrumentem ograniczenia zachwaszczenia musi być odpowiednio zaplanowany płodozmian. Jeśli mimo to nastąpi nasilenie chorób czy szkodników, dopuszcza się działania interwencyjne ograniczone do środków biologicznych i fizycznych. Dozwolone jest stosowanie środków wirusowych i bakteryjnych, pułapek i substancji feromonowych oraz wyciągów roślinnych. Materiał siewny rozmnożeniowy powinien pochodzić z reprodukcji w rolnictwie ekologicznym. Jeśli jest niedostępny na rynku, trzeba wnioskować o urzędową zgodę na zastosowanie materiału konwencjonalnego nie zaprawionego chemicznie.
Warunki utrzymania i chowu zwierząt…
…muszą być zgodne z wymaganiami gatunkowymi. Regułą powinien być system chowu pastwiskowego i dostęp zwierząt do wybiegów zimą - chodzi o zapewnienie im możliwości ruchu na powietrzu. Pasze powinny być wytwarzane w gospodarstwie lub pochodzić z innych gospodarstw ekologicznych, przy czym dopuszcza się zakup pasz z gospodarstw w okresie konwersji (po upływie 12 miesięcy ekologicznego gospodarowania). Zabronione jest żywienie zwierząt paszami przemysłowymi, które mają w składzie syntetyczne dodatki paszowe. Leki, takie jak antybiotyki, sulfonamidy i kokcydiostatyki, można stosować wyjątkowo pod kontrolą weterynarza, przy czym okres karencji dla produktów pochodzących od leczonych zwierząt jest 2 razy dłuższy niż określony przez producenta leku. Szczepienia ochronne dopuszcza się tylko wtedy, gdy są wymagana urzędowo. Profilaktyczne podawanie leków dla zwierząt jest zabronione. Zabrania się też w zasadzie: kastrowania, obcinania kiełków, skracania ogonów i dziobów. Dopuszczalne są jedynie niektóre zabiegi hodowlane i produkcyjne, które musi wykonać wykwalifikowany personel.
Przetwórstwo i transport
W przetwórstwie produktów ekologicznych nie mogą być stosowane syntetyczne dodatki i substancje wspomagające, takie jak: barwniki, emulgatory, stabilizatory, konserwanty, przeciwutleniacze i substancje powlekające. Zabronione jest także napromienianie żywności. Mikroorganizmów zmienionych w drodze inżynierii genetycznej (GMO), ani też ich produktów nie można wykorzystywać w przetwórstwie ekologicznym. Pomieszczenia, w których są przechowywane produkty ekologiczne, nie mogą być traktowane pestycydami. Wyklucza się także stosowanie w tych pomieszczeniach toksycznych materiałów budowlanych, farb etc.
Transport produktów musi być odpowiedni do ich rodzaju. Produkty ekologiczne muszą być transportowane w zamkniętych i oznakowanych opakowaniach. Transport surowców luzem może odbywać się wyłącznie między podmiotami objętymi systemem kontroli, pod warunkiem, że każdy z nich prowadzi ewidencję ładunków transportowych. Wieloskładnikowe produkty przetworzone muszą zawierać co najmniej 95% składników eko-rolniczych, aby dany środek spożywczy mógł być oznakowany jako produkt rolnictwa ekologicznego. Jako składniki konwencjonalne (do 5%) mogą być stosowane wyłącznie produkty wymienione w urzędowym wykazie ustalonym na szczeblu Komisji Europejskiej (załącznik ix do rozporządzenia 889/2008).
Krzysztof Zieliński
Oddział Siedlce
Przyg. A.D.