Wyka kosmata - uprawa na nasiona

Jedną z zapomnianych w ostatnich latach roślin pastewnych - zasługujących na uwagę w warunkach polskiego rolnictwa - jest wyka kosmata, zwana też ozimą lub piaskową. Ojczyzną wyki kosmatej jest Mała Azja i południowa Europa, skąd rozprzestrzeniła się po całej Europie jako roślina dzika, zachwaszczająca zasiewy żyta. Roślina ta w Polsce weszła do uprawy dopiero w pierwszym dwudziestoleciu obecnego stulecia.   Jest to w naszym kraju jedyna roślina strączkowa zimująca, dająca wczesną wiosną wysokobiałkową paszę zieloną. Dzięki dobrze rozwiniętemu systemowi korzeniowemu, wytworzonemu już jesienią, wyka kosmata może w znacznie większym stopniu, niż inne rośliny jare, wykorzystać na wiosnę zapas wilgoci zimowej. Podobnie jak inne rośliny strączkowe, nie tylko dostarcza wysokobiałkową paszę, ale też dodatnio wpływa na żyzność gleby, a w resztkach pożniwnych pozostawia niewiele mniej składników pokarmowych niż łubin.

Jeżeli jest tak cenną rośliną, to dlaczego niemal zupełnie wypadła z uprawy? Dlaczego jako poplon ozimy prawie wyłącznie uprawia się samo żyto, bez dodatku wyki kosmatej? Odpowiedź jest prosta - z powodu braku nasion na rynku. Produkcja nasion wyki kosmatej jest trudna, ze względu na duże wahania plonów oraz z powodu błędów popełnianych przy jej uprawie. Powszechna jest bowiem praktyka, że wykę na nasiona wysiewa się tak samo jak na zbiór zielonej masy i na nasiona pozostawia się pewną część plantacji. Tymczasem wykę kosmatą na zbiór nasion należy wysiewać
w innych proporcjach, niż na paszę. Istnieje jeszcze problem rośliny podporowej, bowiem siew czysty przy uprawie na nasiona nie ma racji bytu. Niezależnie od trudności przy sprzęcie, plon nasion jest zawsze obniżony. Jak wynika z doświadczeń oraz licznych obserwacji praktycznych samych rolników, rośliną, która najlepiej nadaje się do uprawy w mieszankach na nasiona z wyką kosmatą jest żyto ozime. Wielu zwolenników, jako roślina podporowa, ma również pszenica ozima. Jednak pszenica wymaga gleb lepszych, na których wyka kosmata w uprawie na nasiona często ją przerasta, wylega i jest przyczyną osiągania niskich plonów, zarówno wyki, jak i pszenicy, nie mówiąc już o trudnościach ze zbiorem wylegniętego łanu. Zatem, na glebach pszenno-buraczanych, bardziej opłacalna jest na pewno uprawa samej pszenicy. Natomiast wykę powinno się uprawiać na glebach lżejszych, na których jest mniej zawodna przy uprawie na nasiona.
Znaczenie gospodarcze wyki jako źródła paszy wynika z przydatności do uprawy na wszystkich typach gleb. Jej małe wymagania glebowe pozwalają uprawiać ją na lekkich glebach piaszczystych, byle nie zbyt kwaśnych i nie podmokłych. Wyka kosmata jest rośliną, która dość dobrze zimuje, a przy okrywie śnieżnej znosi mrozy nawet do -20OC. Potrzebuje dobrych warunków wilgotnościowych, zwłaszcza w pierwszym okresie swego wzrostu. W okresie wiosennym korzysta z wilgoci zimowej i nie odczuwa jej braku, a w okresie późniejszym silny system korzeniowy pozwala jej na pobieranie wody z głębszych warstw gleby. W związku
z tym, że wykę kosmatą siejemy zawsze w mieszance z innymi roślinami, wszystkie zagadnienia związane z wymaganiami uprawowymi, nawozowymi, itp. należy rozumieć jako wymagania poszczególnych mieszanek. Pod żyto z wyką kosmatą na nasiona odpowiednie jest każde stanowisko nadające się pod samo żyto. Przy uprawie na nasiona nie należy jedynie siać wyki na glebach pszenno-buraczanych, na których zbyt silnie rozwijałaby się i mogła zagłuszyć żyto.
W uprawie wyki kosmatej na nasiona sprawą najważniejszą jest zapewnienie roślinom właściwych warunków do dobrego ukorzenienia się przed zimą, co ma decydujący wpływ na przezimowanie, szybki wzrost i rozwój na wiosnę, a tym samym na wysokość plonu całej mieszanki.
Uprawę roli rozpoczynamy możliwie wcześnie podorywką, która ma za zadanie zabezpieczenie maksymalnej ilości wody, szczególnie w lata suche. Podorywka taka powinna być natychmiast zabronowana, aby przerwać proces parowania wody. Orkę siewną, na głębokość 18 - 22 cm,  należy wykonać 7 - 10 dni przed siewem, aby mieszanka została wysiana w odleżałą glebę. Jeżeli siew jest wykonywany agregatem up- rawowo-siewnym, wówczas orka może być wykonana bezpośrednio przed siewem.
Pod mieszanki żyta z wyką kosmatą na zbiór nasion należy nawozić identycznie, jak pod samo żyto. Nie powinno ograniczać się nawożenia azotowego, ponieważ wyka nie jest w stanie zaopatrzyć żyta w wymaganą ilość azotu. Bez azotu żyto słabo rozwija się, słabo krzewi i jest rzadkie. Za to wyka, która dla samej siebie pobiera wystarczającą ilość azotu z powietrza i rozwija się bardzo bujnie, może spowodować wylegnięcie plantacji, a w konsekwencji słabe wiązanie strąków i niski plon całej mieszanki. Przedsiewnie stosujemy 20 - 30 kg/ha azotu, oraz 60 - 80 kg/ha fosforu i 80 - 120 kg/ha potasu. Pogłównie dajemy 30 - 40 kg/ha azotu, by uzyskać jak najwyższy plon łączny nasion.
Termin siewu mieszanki żyta z wyką ma istotny wpływ na plon nasion, dlatego zaleca się siew łączny w najwcześniejszym dla danego rejonu terminie siewu żyta. Wyka zasiana we wrześniu razem z żytem, wzrasta równo z nim i nie ma szans przerośnięcie go. Rozwija mniej części wegetatywnych, za to osadza więcej strąków. Dojrzewanie wyki zagłuszanej jakby przez żyto jest znacznie szybsze niż wyki nie ocienionej, która przerosła żyto. W rezultacie, jedna i druga roślina, dojrzewają jednocześnie.
Jednym z zasadniczych błędów popełnianych przy produkcji nasiennej jest za duża ilość wyki w stosunku do nasion żyta. Na plantacjach nasiennych wyki kosmatej powinno wysiewać się 100 - 120 kg żyta oraz 6 - 15 kg wyki kosmatej na hektar. Na glebach mocniejszych należy stosować dolne normy wysiewu wyki (6 - 8 kg/ha), a na słabszych - górne. Przy takim stosunku składników mieszanki wyka dojrzewa równomiernie, a sprzęt nie sprawia kłopotu.
Wykę kosmatą z żytem na nasiona wysiewamy w takiej samej rozstawie i na podobną głębokość jak samo żyto. Zasiewy te nie wymagają żadnych specjalnych zabiegów pielęgnacyjnych.
Wyka kosmata należy do roślin raczej zdrowych. W razie wystąpienia masowego porażenia przez strąkowca należy przeprowadzić opryskiwanie plantacji nasiennych środkami zalecanymi przez PIOR.  Opryskiwanie przeprowadzamy w początkowym okresie kwitnienia pierwszego piętra kwiatostanów, a następnie po 10 dniach.
Bardzo ważna przy uprawie wyki kosmatej na nasiona jest pora sprzętu. Przeważnie zwraca się uwagę na roślinę towarzyszącą
i od niej uzależnia termin zbioru, mniej uwagi poświęcając wyce. Sprzęt mieszanki należy jednak przyspieszać, gdyż przy jego opóźnieniu strąki łatwo pękają, obniżając plon wyki. Optymalnym terminem zbioru jest przeważnie faza woskowej dojrzałości żyta. Dolne strąki i nasiona wyki kosmatej są już w tym czasie również dojrzałe. W latach o niesprzyjających warunkach klimatycznych i przedłużającej się wegetacji wyki zalecana jest desykacja plantacji.
Przeciętne plony nasion wyki kosmatej wynoszą od 3 do 5 dt z hektara, zaznaczyć jednak należy, że z nieudanej plantacji można zebrać 1 dt, a z udanej nawet 8 dt z ha.
W Polsce uprawiane są trzy odmiany hodowlane wyki: Minikowska, Rea, Wista.
Autor:
Maria  Napiórkowska
Oddział Ostrołęka

Literatura:
J. Herse - Szczegółowa uprawa roślin.
I. Suwara - Podstawy produkcji roślinnej.