Wysokość plonów a struktura gleby

W ostatnich latach podczas uprawy gleby zapominamy o prawidłowym zmianowaniu i obchodzeniu się z glebą. Najczęściej traktujemy ją po macoszemu. Pogoń za zyskiem w postaci dopłat bezpośrednich i ciągła chęć zmniejszania kosztów doprowadziły do tego, że uprawiamy i wysiewamy byle jak, byle by szybciej i taniej.

   Takie działania doprowadziły do pogorszenia struktury gleby i zmniejszenia w niej zawartości próchnicy, a co za tym idzie nastąpił spadek plonowania. Aby temu zapobiec i jednocześnie podnieść żyzność gleby powinniśmy odpowiedzieć na pytanie, co kształtuje strukturę gleby.

Czynniki kształtujące strukturę gleby

   Zaliczamy do nich: uziarnienie, zawartość i właściwości próchnicy, lepiszcze, mikroorganizmy i mezofaunę, warunki wilgotnościowe, procesy zamarzania i rozmarzania, procesy nawilżania i osuszania, korzenie roślin i ich wydzieliny, wapnowanie, uprawę roślin strukturotwórczych i międzyplonów oraz oddziaływanie zabiegów uprawowych.

   Na jakie czynniki strukturotwórcze ma wpływ człowiek, a na jakie środowisko i klimat?

   Człowiek oddziałuje na strukturę poprzez:

-         zmianowanie (zasiew odpowiednich roślin po sobie),

-         odpowiednie zabiegi agrotechniczne (dobór maszyn, termin zabiegów),

-         stosowanie nawozów wapniowych i magnezowych,

-         stosowanie nawozów organicznych,

-         melioracje wodne.

   Czynniki przyrodnicze oddziałujące na strukturę gleby:

-         ilość i rodzaj opadów (deszcz ulewny lub drobny),

-         warunki wilgotnościowe,

-         zamarzanie i rozmarzanie,

-         nawilżanie osuszanie,

-         system korzeniowy roślin i ich wydzieliny,

-         charakter i pochodzenie skały macierzystej.

Wpływ działalności człowieka

   Zmianowanie – poprzez zasiew odpowiednich roślin po sobie możemy poprawiać lub pogarszać właściwości gleby. W ostatnich latach spada pogłowie zwierząt w gospodarstwach, a co za tym idzie i udział nawozów organicznych, które wpływają na strukturę gleby. Z tego względu powinniśmy szczególną uwagę zwracać na następstwo roślin po sobie, a szczególnie na udział roślin strukturotwórczych w zmianowaniu. Do roślin wnoszących należą: strączkowe (groch, łubin), motylkowe (koniczyny, seradela, lucerna) oraz mieszaniny tych roślin z trawami. Rośliny zubażające to przede wszystkim okopowe, ale również kukurydza i zboża.

   Generalną zasadą jest, iż w pierwszym roku po oborniku uprawiamy rośliny okopowe, w drugim roku zboża bardziej wymagające (pszenica, jęczmień), w trzecim roku rośliny motylowe lub strączkowe, a w czwartym wysiewamy ponownie zboża (najlepiej owies lub mieszanki jare). Jest to tak zwana „czteropolówka”. Po takim zmianowaniu ponownie stosujemy nawozy organiczne (obornik). Generalnie im słabsze ziemie, tym częściej powinniśmy stosować nawozy organiczne i/lub rośliny strukturotwórcze. Jeśli w gospodarstwie brakuje nawozów organicznych, to w zmianowaniu powinniśmy pamiętać o częstszym wysiewie rośli strączkowych i motylkowych. Rośliny te korzystnie wpływają na strukturę gleby i wiążą wolny azot z powietrza. Niektóre z nich (łubin, bób) posiadają palowy system korzeniowy, który pozwala przemieszczać wymyte substancje odżywcze (w tym wapń) do wierzchnich warstw gleby. Podnosi to żyzność i wpływa pozytywnie na strukturotwórczość.

   Zabiegi agrotechniczne – upraszczanie uprawy nie zawsze idzie w parze z właściwościami strukturotwórczymi gleby. Powinniśmy więc zwrócić szczególną uwagę na termin zabiegów i dobór maszyn. Należy unikać uprawy zbyt mokrych, jak i zbyt suchych gleb.

   Intensywność uprawy – uprawa może powodować krótkotrwałe działanie korzystne, gdyż spulchnia glebę i powoduje wymieszanie się jej z substancją organiczną dzięki orce. Jednak zbyt intensywna uprawa może wywierać ujemny wpływ na strukturę powierzchniowych warstw gleby i będzie przyspieszać mineralizację związków organicznych. Stosowanie ciężkiego sprzętu niszczy trwałe agregaty glebowe, a właśnie struktura agregatowa gleby decyduje o jej produkcyjności. W celu uzyskania dobrej struktury agregatowej gleby - która pozwoli wyprodukować duże plony o wysokiej jakości i zadawalającej ilości - stosuję się odpowiednie zabiegi agrotechniczne np: meliorację wodną, orkę, wapnowanie czy nawożenie. Należy więc dążyć do zapewnienia glebie struktury agregatowej, bo tylko taka struktura w pływa na procesy biologiczne, uruchamianie trudno przyswajalnych składników pokarmowych oraz chroni orne warstwy przed erozją.

   Melioracje wodne – bardzo ważnym czynnikiem strukturotwórczym jest wilgotność gleby podczas jej mechanicznej uprawy. Uprawę należy przeprowadzić podczas takiej wilgotności, przy której zachodzi dobra agregacja warstwy uprawnej oraz silne jej spulchnienie. Poprzez stosowanie różnych systemów melioracji, takich jak drenowanie, nawodnienie lub połączenie obu tych systemów, można poprawić warunki wilgotnościowe, a tym samym wpływać na strukturotwórczość gleby.

   Wapnowanie – odpowiedni odczyn gleby korzystnie wpływa na rozwój mikroorganizmów w glebie. Wapnowanie zwiększa więc czynność biologiczną wierzchniej warstwy gleby, prowadzi przy tym do silniejszej wegetacji i silniejszego rozwoju systemu korzeniowego roślin, który z kolei kształtuje strukturę gleby. Poza tym wapń, łącząc się z kwasami huminowymi, tworzy humiany wapnia korzystnie wpływające na właściwości agregatów, takie jak: wodoodporność, agregacja wtórna, porowatość oraz pojemności wodne.

   Nawożenie organiczne – jest najszybszym i najskuteczniejszym sposobem podniesienia zawartości próchnicy w glebie. Stopniowe przemiany substancji organicznej do związków próchnicznych mają ogromne znaczenie dla tworzenia i podtrzymywania żyzności gleby. Oprócz naturalnego nawożenia organicznego źródłem substancji organicznej w glebie są: przyorana słoma, resztki pożniwne uprawianych roślin, obumarłe ciała i odchody organizmów glebowych oraz resztki związków organicznych ze środków ochrony roślin. Jednoroczne rośliny pozostawiają po sobie około 3-4 tony masy korzeniowej. Natomiast rośliny motylkowe w resztkach pożniwnych pozostawiają od 40kg (groch, wyka) do 180kg (lucerna) azotu na 1ha uprawy w plonie głównym. Koniczyna biała wsiana jako wsiewka w poplonie, może pozostawić 70-130g azotu na 1ha.

Podsumowanie

   Rolnik może istotnie wpływać na poprawę struktury gleby oraz decydować o zawartości próchnicy. Pozwala mu to osiągać zadowalające plony, przy stosowaniu mniejszej ilości drogich nawozów mineralnych. Ziemia znajdująca się w odpowiedniej strukturze stawia również mniejszy opór narzędziom uprawowym, co przekłada się na mniejsze zużycie oleju napędowego oraz części maszyn i narzędzi.

   Możemy poprawiać glebę m.in. poprzez uprawianie odpowiednich roślin. Korzystnie oddziałuje na nią uprawa roślin strączkowych i mieszanek motylkowych wieloletnich z trawami. Rośliny motylkowe przyczyniają się do powstawania pożytecznej gruzełkowatej struktury gleby. Mają właściwości próchniczotwórcze i wzbogacają glebę w azot. Wśród nich są rośliny głęboko korzeniące się, o systemie korzeniowym palowym (groch, łubin, bób), czerpiące wodę i składniki pokarmowe (w tym dużo wapnia) z głębszych warstw. Powodują one przemieszczanie się tych składników do warstwy płużnej i pozostawiają dobre stanowisko dla roślin o płytkim systemie korzeniowym( zboża, rośliny okopowe). Natomiast rośliny okopowe, które wymagają wielu zabiegów uprawowych i wytwarzają ubogi system korzeniowy, powodują degradację struktury gruzełkowatej gleby.

   Jak wiadomo, struktura jest jedną z ważniejszych cech decydujących o żyzności i urodzajności gleby. Jeśli jest dobra, wykazuje zdolność do tworzenia agregatów powstających w wyniku łączenia elementarnych cząstek gleby. Bardzo ważne jest właśnie zapewnienie glebie trwałej struktury agregatowej, gdyż odznacza się wtedy odpornością na różnorodne działania mechaniczne oraz niszczące działanie wody. Trwała struktura to odpowiednia ilość mikrocząsteczek o średnicy poniżej 0, 25 mm i makrocząsteczek o średnicy 0,25 -10 mm, jak też ich odpowiedni rozkład w profilu glebowym.

Tomasz Świercz - Oddział Radom

OPR. A.D.