Zadbajmy o odczyn gleby
Odczyn gleby jest jednym z najważniejszych wskaźników jej urodzajności. Umiejętne wapnowanie pozwala na kształtowanie optymalnego pH dla gleby i uprawianych roślin. Ustalanie pożądanego pH dla pola w pierwszej kolejności rozpoczynamy od określenia rodzaju gleby, a następnie wymagań planowanej uprawy.
Poszczególne rośliny mają zróżnicowaną wrażliwość na kwaśny odczyn gleby (Tabela nr 1). W kwaśnych glebach, przy pH (ustalanym w KCL) poniżej 4,5 uruchamia się nadmiar toksycznych dla roślin czynników np. jonów glinu, manganu. Przy pH poniżej 5,0 następuje hamowanie rozwoju systemu korzeniowego. Rośliny o zredukowanym i płytkim systemie korzeniowym słabo rosną, pomimo prawidłowego nawożenia i dobrego uwilgotnienia gleby, a w okresach suszy sytuacja się pogłębia. Na glebach o uregulowanym odczynie, nawet przy średniej zasobności, można uzyskać wysokie plony.
Rys. nr 1
Tabela Nr 1. Optymalne zakresy pH dla roślini ich wrażliwość na kwaśny odczyn.
Optymalne pH gleby | Gatunek roślin | Wrażliwość na kwaśny odczyn |
5,1-5,5 | łubin, seradela, len, żyto, trawa | Mało wrażliwe |
5,6-6,0 | owies, ziemniaki, mieszanki zbożowe, mieszanki pastewne | Średnio wrażliwe |
6,1-6,5 | pszenica, rzepak, bobik, łubin biały i wąskolistny, pszenżyto | Wrażliwe |
6,6-7,0 | buraki, kukurydza, lucerna, koniczyna, soja, jęczmień | Bardzo wrażliwe |
Postępujmy rozważnie
Zbyt szybkie regulowanie odczynu gleby (dużymi dawkami wapna) niekorzystnie wpływa na wschody roślin i jest szkodliwe dla mikroorganizmów glebowych. Przyspiesza uwstecznianie wielu składników, w tym większości mikrolementów (Rys. nr 2), a także rozkład (spalanie) glebowej materii organicznej. W efekcie duże dawki wapna powodują nadmierne wymywanie większości składników pokarmowych z warstwy ornej.
Zakwaszanie gleb ustawicznie dokonuje się zarówno z przyczyn niezależnych od rolnika (wymywanie wapnia, kwaśne deszcze itp), jak i zależnych (wynoszenie wapnia z plonem zbieranych roślin, nawożenie mineralnymi nawozami azotowymi itp). Potrzebę wapnowania i określenie dawki wapna ustala się najczęściej w oparciu o analizę próbek glebowych dokonywanych przez okręgowe stacje chemiczno-rolnicze (Tabela nr 2).
Tabela nr 2. Dawki wapna w zależności od kategorii agronomicznej i potrzeb wapniowania, w t CaO/ha.
Kategoria agronomiczna gleb |
Podział potrzeb wapnowania | |||
konieczne | potrzebne | wskazane | ograniczone | |
bardzo lekka | 3,0 | 2,0 | 1,0 | - |
lekka | 3,5 | 2,5 | 1,5 | - |
średnia | 4,5 | 3,0 | 1,7 | 1,0 |
ciężka | 6,0 | 3,0 | 2,0 | 1,0 |
Zalecane dawki
Kiedy wapnowanie jest konieczne, zalecane jest stosowanie od 3,0 ton na gleby bardzo lekkie do 6,0 t CaO/ha na gleby ciężkie. W praktyce bezpieczniejsze jest dzielenie dawek i stosowanie od 1 do 2,5 t CaO/ha (czyli np. 2,0-5,0 ton/ha nawozu w formie węglanowej zawierającej 50% CaO) i uzupełnienie dawki za 2-3 lata. Należy pamiętać, że zalecana dawka wyrażona jest w tonach CaO na hektar. Ilość masy wysianego nawozu będzie zależała od jego procentowego składu.
Na gleby lekkie zalecane są wyłącznie wolnodziałające nawozy węglanowe, natomiast na gleby średnie i ciężkie można stosować szybko działające wapno tlenkowe.
Ponieważ gleby zakwaszone z reguły charakteryzują się niedoborem magnezu, stosowanie wapna z zawartością magnezu jest dobrą praktyką.
Podstawowe zasady wapnowania to: nie przedawkować, wykonać równomierny rozsiew rozdrobnionego wapna węglanowego i dobrze wymieszać je z glebą, stosować pod przedplon rośliny o wyższych wymaganiach względem odczynu, nie stosować w bliskim odstępie czasu z obornikiem i nie mieszać z nawozami mineralnymi.
Tabela nr 3. Zalecane dawki CaO (t/ha) na trwałe użytki zielone – gleby mineralne gleby organiczne.
gleby mineralne | |||||
Metoda oznaczania | pH w KCl | ||||
Zawartość węgla (%) |
Gęstość próbki (g/cm3) |
<4,6 | 4,6-5,0 | 5,1-5,5 | 5,6-6,0 |
potrzeby wapnowania | |||||
konieczne | potrzebne | wskazane | ograniczone | ||
Do 2,5 | ponad 1,20 | 1,5 | 1,0 | 0,5 | - |
2,6-5,0 | 1,20-0,96 | 2,0 | 1,5 | 1,0 | 0,5 |
5,1-10,0 | 0,96-0,46 | 3,0 | 2,5 | - | - |
gleby organiczne | |||||
<4,1 | 4,1-4,5 | 4,6-5,0 | >5,0 | ||
potrzeby wapnowania | |||||
konieczne | potrzebne | wskazane | ograniczone | ||
X | 3,0 | 2,5 | - |
X - dawka ustalona przez Stację Chemiczno-Rolniczą
Tabela nr 4. Dawki magnezu (kg MgO/ha).
Zawartość magnezu | Użytki zielone na glebach | |
mineralnych | organicznych | |
Bardzo niska | 100 | 150 |
Niska | 50 | 100 |
Optymalne terminy
Najkorzystniejszym terminem wysiewu wapna jest okres pożniwny „na ściernisko" i jesienny. Termin wiosenny jest gorszy, gdyż wapnowanie źle wpływa na wschodzące rośliny i może nadmiernie przesuszać glebę. Doraźnie - wiosną - może być zastosowana granulowana kreda, np. pod kukurydzę, ale nie jest to właściwy sposób regulacji odczynu gleby. Wapnowanie np. węglanem wapnia będzie tańsze i efektywniejsze. Stosowanie zapobiegawczo regularnego wapnowania co 3-5 lat, po 0,5-1,0 ton CaO w formie wapna węglanowego (np. 1,0-2,0 t 50% dolomitu/ha) podtrzymuje optymalne pH gleby. Pierwszy rok po wapnowaniu to czas zawirowania w środowisku glebowym. Mogą wystąpić zakłócenia w pobieraniu niektórych mikroskładników i może być konieczne dokarmianie dolistne.
Wapnowania wymagają też trwałe użytki zielone, głównie na lekkich i średnich glebach mineralnych o odczynie poniżej 5,5 pH. Do wapnowania wszystkich użytków zielonych zaleca się wapno węglanowe (tlenkowe może powodować uszkadzanie roślin). Wskazane jest stosowanie wapna magnezowo węglanowego (uzupełnianie magnezu wg tabeli nr 5), kredy pojeziornej, wapna łąkowego. Zabieg wapnowania należy wykonać w okresie poza wegetacją, tj. jesienią lub na przedwiośniu.
Należy pamiętać, że wzbogacanie gleby w substancję organiczną (obornik, zielony nawóz, kompost, itp.) poprawia jej właściwości buforowe i stabilizuje odczyn, co w sumie jest podstawą utrzymywania żyzności gleby i powodzenia prowadzonych upraw.
Urszula Głażewska - Odział Ostrołęka
Literatura:
1. Przyrodnicze i organizacyjno-ekonomiczne uwarunkowania konkurencyjności polskiego rolnictwa, Stanisław Krasowicz - Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy Instytut Badawczy w Puławach.
2. Bez wapnowania nie ma plonu, Witold Grzebisz UP w Poznaniu, top agrar 8/2013
3. Remanent gleb ornych (wg raportu: „Monitoring chemmizmu gleb ornych Polski w latach 2010-2012, Janusz Biernacki, top agrar 12/2012.
4. Regulacja odczynu gleby to podstawa, dr W Szczepaniak, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, agroportal/pl
5. Wapnowanie i nawożenie doglebowe warunkiem dobrego wzrostu i rozwoju roślin nie tylko sadowniczych, dr Bogdan Z. Jarociński, spec. I i II stopnia w zakresie sadownictwa.
6. Zalecenia nawozowe dla roślin uprawy polowej i trwałych użytków zielonych, Materiały szkoleniowe Nr 95. dr Tamara Jadczyszyn, dr Jan Kowalczyk, dr hab. Wojciech Lipiński.
Przyg. A.D.