Odmiany roślin strączkowych

W roku 2015 w Polsce nastąpił duży wzrost uprawy roślin strączkowych (bobowatych – aktualna nazwa). Przyczyną tego był wprowadzony wymóg zazielenienia, a także zapowiedzi dużo wyższych dopłat obszarowych do uprawy tych roślin. Czas pokazał, że wsparcie finansowe nie jest tak duże, na jakie oczekiwano. Pomimo tego wydaje się, że uprawa roślin motylkowych również w tym roku będzie popularna.
Osoby zainteresowane powinny więc poznać zalety i wady poszczególnych odmian, aby móc dokonać trafnego wyboru. Chcąc im to ułatwić omówimy krótko najważniejsze cechy bobowatych.
Łubin wąskolistny
Pod względem użytkowym odmiany łubinu wąskolistnego dzieli się na trzy grupy: rozgałęziające się niskoalkaloidowe, samokończące niskoalkalolidowe oraz rozgałęziające się gorzkie.
Odmiany samokończące nie wytwarzają pędów bocznych, albo wytwarzają bardzo krótkie rozgałęzienia. Przyczynia się to do tego, że rośliny wcześniej i równomierniej dojrzewają. Grupa ta wymaga gęstszego siewu.
Rozgałęziające się odmiany słodkie różnią się znacznie pod względem wczesności, ale i tak w warunkach Mazowsza wszystkie bez problemu dojrzewają.
Odmiany gorzkie (Oskar, Karo) wskazane są do siewu w miejscach, gdzie mocno żerują dzikie zwierzęta. Odmiany te, ze względu na smak, nie nadają się na paszę dla zwierząt (zarówno nasiona, jak i zielonka), stanowią zaś cenny nawóz.
Poza opisanymi cechami ważne jest plonowanie, zawartość białka w nasionach, zawartość szkodliwych związków (alkaloidów), wyleganie i odporność na grzyby fuzarium. Pod względem plonowania wyróżniają się Heros i Wars. Wysoką zawartością białka cechują się Neptun czy Tango, jednak ta ostatnia odmiana ma dużą zawartość alkaloidów. Przy dość częstej uprawie na tym samym polu należy wybierać odmiany tolerancyjne na fuzarium, np. Kalif, Graf, Heros.
Wiodącymi odmianami w reprodukcji są: Tango, Zeus, Regent, Karo, Dalbor, Sonet. Odmiana Tango jest termoneutralna, tradycyjnie ulistniona, przeznaczona do uprawy na nasiona. Plonuje wysoko, nie jest wrażliwa na suszę, charakteryzuje się wysoką zawartością białka. Cechą ujemną jest dość duża zawartość alkaloidów, przez co pasza traci na smaku. Kwiaty i nasiona są białe.
Zeus jest odmianą pastewną, nasienno-zielonkową. Ze względu na szybki wzrost i dużą masę zieloną jest szczególnie polecana do uprawy w poplonach. Kwiat jest barwy kremowej, nasiona białe.
Regent dobrze plonuje (jak na odmianę samokończącą), ma mało alkaloidów, jest natomiast niezbyt tolerancyjny na fuzariozę. Sonet to odmiana wczesna, słodka, samokończąca, termoneutralna, uprawiana wyłącznie na nasiona. Bardzo równomiernie dojrzewa. Wadą jest niskie plonowanie. Kwiaty ma koloru niebieskiego, biało nakrapiane, nasiona są wielobarwne.
                                                          Łubin żółty
W tej grupie wszystkie odmiany są słodkie, przeważają niesamokończące. W nasiennictwie dominują dwie - Mister i Baryt. W ich uprawie dużym zagrożeniem jest występowanie choroby – antraknozy, mogącej zdziesiątkować uprawy. Dlatego ważne jest stosowanie zdrowych nasion.
Mister jest niesamokończący, o wysokiej odporności na antraknozę. Odmiana cechuje się bardzo dobrą plennością oraz wysoką wartością żywieniową.
Baryt jest najwyżej plonującą odmianą, przy jednocześnie niskiej zawartości alkaloidów.
Groch siewny
Roślina ta cechuje się wyjątkową różnorodnością odmian uprawnych. Generalnie dzieli się je na odmiany uprawiane na suche nasiona, na zielonkę oraz na odmiany warzywne. Odmiany rolnicze różnią się przeznaczeniem oraz wymaganiami siedliskowymi. Odmiany jadalne i ogólnoużytkowe mają duże wymagania glebowe i dlatego powinny być uprawiane na glebach kompleksów pszennych i żytnich bardzo dobrych, będących we właściwej kulturze. Generalnie ta grupa zdecydowanie lepiej plonuje.
W grupie pastewnej są formy wąsolistne i liściaste, w ogólnoużytkowych tylko wąsolistne. Grochy bardzo mocno wylegają, dlatego też sztywność łanu w największym stopniu powinna być brana przy wyborze odmiany.
W nasiennictwie dominującymi odmianami są: Milwa, Batuta, Tarchalska, Mecenas, Hubal, Turnia.
Odmiany Turnia i Hubal to typy pastewne, o wysokim potencjale plonowania. Hubal ma wysoką zawartość białka i dużą masę tysiąca nasion. Wadą tych odmian jest ich mała odporność na wyleganie.
Milwa, również pastewna, jest mniej podatna na wyleganie od opisanych wyżej, plonuje zaś nisko, jest wcześnie dojrzewająca.
Batuta to odmiana ogólnoużytkowa, wysokoplonująca, w dużym stopniu odporna na wyleganie, dość późna. Cechuje się odpornością na choroby grzybowe oraz małą skłonnością do osypywania się nasion.
Mecenas jest odmianą najbardziej odporną na wyleganie, plonuje przeciętnie. To odmiana wczesna, ogólnoużytkowa.
                                                          Bobik
Gatunek ten nie jest zbyt popularny w uprawie, gdyż ma wysokie wymagania klimatyczno-glebowe. Może za to dać wysoki plon nasion, o dużej zawartości białka (około 30%). Jego odmiany dzieli się na trzy grupy różniące się cechami użytkowymi i morfologicznymi: niesamokończące wysokotaninowe, niesamokończące niskotaninowe, samokończące wysokotaninowe.
W reprodukcji dominują: Albus, Bobas, Olga i Amulet. Z wymienionych Bobas jest wysokotaninowy, pozostałe są niskotaninowe. Najlepiej plonuje Amulet, natomiast Albus ma największą odporność na łamliwość łodyg. Olga plonuje najsłabiej, ale za to cechuje ją wysoka odporność na askochytozę i czekoladową plamistość.
                                                                      Soja
Ze względu na wysokie wymagania glebowo-klimatyczne soja jest w Polsce uprawiana na niewielkiej powierzchni. Rolnicy próbują jednak wprowadzać ją do uprawy. Często wykorzystują do tego odmiany zagraniczne (ukraińskie, austriacką), nie do końca sprawdzone w warunkach polskiego klimatu. W chłodne lata rośliny mogą nie dojrzeć w terminie pozwalającym na zbiór możliwie suchych i zdrowych nasion. Najczęściej uprawiane są odmiany Mavka, Merlin i Annushka. Przy ich wyborze bardzo ważną cechą jest wczesność dojrzewania.
                                                                  ***
Przedstawione opisy jedynie sygnalizują na co warto zwrócić uwagę przy wyborze odmiany. Podsumowując są to: wielkość plonowania, odporność na wyleganie i choroby, zawartość białka, zawartość szkodliwych substancji, przeznaczenie oraz wczesność. Znając te cechy łatwiej jest wybrać te, które będą odpowiednie do uprawy w konkretnym gospodarstwie. Szczegółową analizę cech odmian można znaleźć na stronie internetowej COBORU.
Grzegorz Dębski
Oddział Siedlce
Źródła:
1.  Wybrane zagadnienia uprawy roślin strączkowych. Praca zbiorowa pod redakcją Jerzego Księżaka, FAPA, 2015
2. Wyniki porejestrowych doświadczeń odmianowych, SDOO Seroczyn
3. Rośliny strączkowe 2015, Poznańska Hodowla Roślin
4. Rośliny strączkowe i motylkowe drobnonasienne. DANKO Hodowla Roślin

Przyg. A.D.