Międzyplony a substancja organiczna w glebie

Zmiany w rolnictwie polegające między innymi na dużej specjalizacji czy uproszczeniach, doprowadziły do znacznego deficytu substancji organicznej w glebie. Read More Jednocześnie wzrost intensyfikacji produkcji roślinnej przyśpiesza mineralizację masy organicznej, narusza bilans próchnicy i w konsekwencji prowadzi do obniżenia produktywności gleby. Konieczne zatem jest poszukiwanie sposobów, które ograniczyłyby ten proces.

Utrzymanie trwałej żyzności gleby polega na systematycznym zwiększeniu i odbudowywaniu w niej zawartości substancji organicznej (próchnicy). Kształtuje ona jej podstawowe właściwości fizykochemiczne i biologiczne (są nimi: struktura gleby i jej trwałość, pojemność wodna i sorbcyjna, aktywność biologiczna i enzymatyczna oraz właściwości cieplne). Próchnica zmniejsza też podatność gleby na erozję a tym samym wpływa na wielkość i jakość plonu.

Międzyplony to rośliny uprawiane po zbiorze plonu głównego i zbierane przed siewem następnej rośliny. W odróżnieniu od roślin plonu głównego, rośliny uprawiane w międzyplonie rozwijają się w krótszym okresie, co uniemożliwia im przejście pełnego cyklu wegetacyjnego. Dlatego w międzyplonach powinno się uprawiać rośliny o krótkim okresie wegetacyjnym. Międzyplony odgrywają ważną rolę w zmianowaniu jako rośliny przerywające częste następstwo zbóż. Dodatkowo korzystnie wpływają na właściwości fizyczne gleby i jej żyzność.

Wprowadzenie do zmianowania międzyplonów to nie tylko produkcja biomasy, ale też zapobieganie wymywaniu składników pokarmowych (zwłaszcza azotu), do głębszych warstw gleby i wód gruntowych. Należy wspomnieć, że uprawiane w międzyplonach rośliny motylkowe współżyjąc z bakteriami brodawkowymi wiążą wolny azot atmosferyczny, który wykorzystują do budowy swego organizmu co skutkuje wzbogaceniem gleby w ten składnik. Ponadto międzyplony pozostawiają w glebie również inne składniki mineralne jak; fosfor, potas, wapń.

Ilość substancji organicznej wprowadzonej do gleby, a tym samym i składników pokarmowych, zależy od gatunku rośliny, jej fazy rozwojowej, gęstości siewu i sposobu użytkowania. Głęboko sięgający system korzeniowy roślin strączkowych działa zarówno fitomelioracyjnie na glebę jak i na jej stan fitosanitarny (wzrost jej mikrobiologicznej aktywności). Prowadzi to do zmniejszenia porażenia przez choroby roślin następczych, zwłaszcza zbóż. Znaczenie roślin strączkowych wzrasta szczególnie w gospodarstwach, w których nie ma produkcji zwierzęcej z dużym udziałem zbóż. Są one tam jedynym czynnikiem poprawiającym fizyczne właściwości i żyzność gleby a zarazem przeciwdziałają jej degradacji.

Należy pamiętać, że oddziaływanie następcze roślin międzyplonowych zachodzi również w latach następnych (po międzyplonie). Dzięki wydzielinom korzeni przyswajane są trudno dostępne związki fosforu i wapnia, a tym samym zapobiega się wymywaniu składników pokarmowych przez pobranie tych, które wcześniej dostały się do głębszych warstw gleby. Bez międzyplonu z tych składników rośliny o płytkim systemie korzeniowym (np. zboża) nie mogłyby już skorzystać.

Rola fitosanitarna tej grupy roślin, jako zielonego nawozu, jak również porównywalność ich wartości nawozowej z innymi roślinami (w tym ze strączkowymi) powoduje, że są one jednymi z lepszych roślin międzyplonowych.

Zwróćmy uwagę jak duże znaczenie mają międzyplony w ochronie gleby przed erozją wietrzną i wodną. Największe niebezpieczeństwo tego zjawiska zachodzi właśnie w czasie między przedplonem a rośliną następczą. Międzyplony po prostu okrywają glebę i osłaniają ją od wiatru, przez co ograniczają erozję w okresie od zbioru do siewu rośliny następczej. Natomiast nasilonej erozji wietrznej sprzyjają suche lata i odkryte podorane pola. A zatem uprawiając rośliny jare można zrezygnować z orki przedzimowej i pozostawić na polu przez zimę międzyplon, który po przemarznięciu tworzy tak zwany mulcz chroniący glebę. Ten mulcz powinien pozostać na polu aż do siewu rośliny jarej, zwłaszcza jeśli uprawiane są rośliny siane późno jak kukurydza czy buraki. Mulcz z międzyplonów wiosną ogranicza też powierzchniowe parowanie wody, zabezpieczając tym samym dostateczną jej ilość dla wschodzących siewek. Szerokie znaczenie międzyplonów polega więc na tym, że na skutek zmianowania (które ogranicza skutki niewłaściwego następstwa roślin) zwiększa się ilość substancji organicznej w glebie. Wyniki wielu badan wskazują, że uprawa międzyplonów może poprawić wartość stanowiska w zmianowaniu. Powszechnie znany jest też regenerujący wpływ masy roślinnej wnoszonej do gleby lub pozostawionej na jej powierzchni w postaci mulczu. Przyjmuje się, że udany międzyplon uprawiany jako „zielony nawóz” może mieć wartość nawozową około połowy dawki obornika. Stosowanie międzyplonów nie tylko wzbogaca glebę w substancję organiczną i składniki pokarmowe, ale korzystnie wpływa na życie mikrobiologiczne gleby a także sprzyja rozwojowi dżdżownic.

Zawartość próchnicy w naszych glebach jest niewielka. W związku z tym trzeba dążyć do utrzymania zrównoważonego bilansu substancji organicznej, czyli jej dopływu do gleby w formie międzyplonów, resztek pożniwnych i korzeniowych oraz nawozów naturalnych i organicznych. Bilans składników powinien być zrównoważony i nie mniejszy niż mineralizacja spowodowana uprawą roślin. Podsumowując, należy stwierdzić, że rośliny wprowadzane do uprawy w międzyplonach pełnią wiele funkcji w środowisku glebowym. Przyczyniają się do tworzenia i utrzymywania struktury gruzełkowatej gleby, ograniczają straty wody i ocieniają glebę, tworząc kolejny odrost po zbiorze rośliny ochronnej. Zmniejszają także niebezpieczeństwo ekspansji chwastów, chronią glebę przed erozją wietrzną i wodną oraz dodatnio wpływają na rozwój w glebie pożytecznych drobnoustrojów, zwiększając jej aktywność biologiczną. Wybierając do wysiewu rośliny motylkowate, wzbogaca się w glebie florę bakteryjną i poprawia jej strukturę.

Andrzej Marek Kukwa

MODR Oddział Ostrołęka