Odmiany do uprawy na glebach lekkich – zboża jare

W porównaniu do ozimin zboża jare mają krótszy okres wegetacji. Na glebach lekkich pożądany jest jak najwcześniejszy siew. Jęczmień jary jest gatunkiem najbardziej tolerancyjnym, ale - tak jak i inne zboża jare - wyżej plonuje, gdy wysiejemy go na przełomie marca i kwietnia (optymalnie do 20 kwietnia).

Pszenica jara ma podobne wymagania jak forma ozima. Na słabszych glebach (w dobrej kulturze) dobrze plonowały m.in.: Nawra i Żura. Gdy zawiodą warunki agrometerologiczne
i zdrowe ziarno nie spełni parametrów swojej grupy (E, A, B) to może stanowić cenną paszę. Wysoką odporność na rdze brunatną mają Tybalt, Kandela i Partyzan. Do odmian bardziej tolerancyjnych na opóźniony siew należy np: Jasna, Tybalt, ale gdy opóźnienie siewu jest zbyt duże lepiej jest wysiać jęczmień jary.

Jęczmień jary ma duże wymagania glebowo-uprawowe i na słabszych glebach reaguje spadkiem plonu (szczególnie jęczmień browarny). Ponadto przemysł browarniczy oczekuje konkretnej odmiany, dostosowanej do procesu przetwórczego w danym zakładzie. Odmiany browarne mogą też być przeznaczane na pasze. Na glebach żytnich dobrze plonowała m.in. odmiana Antek, Orthega, Justina. Najbardziej wrażliwe na opóźniony siew są Start, Rodos, Annabell i Tocada, natomiast do bardziej tolerancyjnych należy: Rataj, Nagradowicki, Justina, Antek oraz Rabel.

Pszenżyto jare uprawiane jest głównie na paszę. Okazuje tolerancję na zakwaszenie gleby. Wśród zbóż jarych jest gatunkiem najbardziej wrażliwym na opóźnienie siewu. Późno dojrzewa i poszukiwaną cechą użytkową jest odporność na porastanie ziarna. Do odmian najbardziej odpornych na rdzę brunatną należą Matejko, Dubelt, Milkaro, Milewo i Andrus.

Największą stabilność plonowania wykazywały odmiany Dubelt i Andrus.

Owies ma mniejsze wymagania glebowe i większą tolerancję na pH gleby. Ma za to duże wymagania wodne - w czasie kiełkowania i w trakcie dalszego wzrostu. Nie jest porażany przez choroby podstawy źdźbła i pełni funkcję rośliny fitosanitarnej. Jest najlepszym komponentem do mieszanek na najsłabsze, lekko kwaśne gleby. Do odmian najbardziej odpornych na rdzę wieńcową należą Haker, Arden, Koneser oraz Maczo. Najwyższą odporność na wyleganie wykazują: Krezus, Zuch i Breton, a wśród odmian nagoziarnistych Polar.

Żyto jare łączy korzystne cechy formy ozimej. Ma małe wymagania glebowe. Odmiana Bojko może być uprawiana jako przewódka.

Mieszaniny i mieszanki zbożowe łatwiej znoszą ograniczenia gleb lekkich. Wprowadzają bioróżnorodność do upraw rolniczych. Uprawiane są na cele paszowe.

Mieszany wysiew właściwie dobranych odmian, np. pszenicy o wysokim potencjale plonowania z odmianą pszenicy o zwiększonej odporności na patogeny (czy z odmianą pszenicy bardziej dostosowaną do miejscowych warunków), lepiej plonuje niż zasiew jedno odmianowy. Owies i jęczmień - uprawiane razem w mieszance - stabilniej plonują a ziarno wykształcają dorodniejsze niż w siewach czystych.

Mieszanki zbożowe są sprawdzonym sposobem na podnoszenie wierności plonowania zbóż na glebach lekkich. Mieszanki międzygatunkowe zbóż słabiej reagują na niekorzystne czynniki środowiska, są mniej porażane przez patogeny, ograniczają występowanie chwastów i stabilniej plonują w stosunku do czystych zasiewów. Pożądany jest możliwie wczesny siew (około 20 kwietnia).

Istotny jest właściwy skład mieszanek:

• Dostosowany do stanowisk glebowych – gatunek lepiej przystosowany do warunków siedliska i bardziej plenny powinien przeważać w udziale procentowym mieszanki. Przykład odmian do mieszanek z owsem na słabszych glebach: jęczmień – Antek; pszenżyto – Matejko, pszenica - Nawra. Przykład składu mieszanek na gleby słabe umiarkowanie wilgotne: owies z pszenżytem (60%+40%) lub owies z jęczmieniem (50%+50%).
• Dostosowany do terminu siewu – wraz z opóźnieniem terminu wysiewu powinien wzrastać udział jęczmienia. Na opóźniony siew najbardziej reagują mieszanki z owsem, pszenicą i pszenżytem.
• Dostosowany do krzewistości zboża i różnej masy ziarniaków – np. w mieszance owsa z jęczmieniem (50%+50%) na dobre stanowisko, na 1 ha przypada ok. 97 kg owsa i 75 kg jęczmienia.
• Uwzględniający wysokość roślin – wyższe odmiany jęczmienia z niższymi odmianami owsa, pszenicy, pszenżyta.
• Uwzględniający porę dojrzewania gatunków i odmian (mieszanka owsa z pszenżytem daje wysokie i stabilne plony, ale późno dojrzewa).
• Uwzględniający wartość paszową komponentów oraz przeznaczenie zbieranego ziarna – najwyższą wartość pastewną posiada ziarno nieoplewione owsa i jęczmienia (szczególnie dla trzody chlewnej i drobiu), następnie ziarno pszenicy, pszenżyta i jęczmienia oplewionego.

Mieszanki zbóż z roślinami strączkowymi poprawiają stanowisko w płodozmianie i wzbogacają zasiewy zbożowe w cenne białko. Również wymagają wczesnego siewu (do 20 kwietnia). W składzie mogą występować wszystkie rośliny zbożowe, a ze strączkowych: groch pastewny (peluszka), groch jadalny, łubin żółty, łubin wąskolistny (w zależności od stanowiska i uwilgotnienia). Odmiany grochu pastewnego polecane są tam, gdzie udaje się jęczmień, a groch jadalny tam, gdzie dobrze plonuje pszenica. Łubin żółty najlepiej uprawiać z pszenżytem i jęczmieniem, a łubin wąskolistny z jęczmieniem

Przykładowy skład mieszanki: jęczmień + owies + groch pastewny ( 70 kg+85 kg+55kg). Owies warto uprawiać w mieszance z pastewnymi odmianami grochu (peluszka) - Fidelia, Gomik, Pergo. Należy wybierać niższe i wcześniej dojrzewające odmiany owsa [dla trzody chlewnej nieoplewione (Cacko, Polar)]. Łubin żółty w porównaniu z grochem pastewnym ma więcej białka i lepszą odporność roślin na wyleganie. Na glebach lżejszych z łubinem dobrze plonuje pszenżyto jare, ale przy niskiej kulturze gleby lepiej zastąpić je owsem.

Właściwy dobór gatunków i odmian jest jednym z licznych elementów agrotechniki i poprawnego zarządzania produkcją roślinną w gospodarstwie. Nowe odmiany z reguły mają wyższy potencjał plonowania i są bardziej dostosowane do zmiennych warunków środowiska. Rozszerzanie badań cech użytkowych w doświadczeniach odmianowych (PDO) ułatwi dokonywanie trafnych wyborów.

Urszula Głażewska – Oddział Ostrołęka

Przyg. A.D.

Literatura:

1. Mieszanki odmianowe zbóż łatwiejsze w uprawie - Janusz Biernacki, Top Agrar 2/2010
2. PDO zbóż jarych weryfikuje wartość odmian – Jakub Siwiak – COBORU, Słupia Wielka
3. Wyniki Porejestrowych Doświadczeń Odmianowych (PDO)
4. strony internetowe: www.coboru.pl
5. „Uprawa pszenicy jarej” – dr Danuta Leszczyńska, IUNG-PIB
6. „Produkcja mieszanek zbożowych w Polsce na tle uwarunkowań przyrodniczych

i organizacyjno-ekonomicznych” - Danuta Leszczyńska – JUNG Puławy

7. „Zboża na słabej glebie” – doc. Dr hab. Jerzy Księżak – Farmer nr 4/2008
8. „Mieszanki zbożowe dla świń i drobiu” – Kazimierz Noworolnik – Nowoczesna Uprawa 2/2009