Ekstensywny chów bydła mięsnego

W Polsce nie ma tradycji konsumpcji wołowiny. Bierze się to stąd, że nie znamy prawdziwego smaku dobrej wołowiny kulinarnej pochodzącej z ras mięsnych, a mięso z wybrakowanych sztuk ras mlecznych nie zachęca do spożycia. Jednak ostatnio zainteresowanie wołowiną znacznie wzrosło - doceniono jej wartość dietetyczną, niską zawartość tłuszczu oraz walory smakowe. Dlatego też część rolników przestawia swoje gospodarstwa na specjalistyczną produkcję bydła mięsnego. Zachętą jest wysokie zainteresowanie za granicą polską wołowiną, niskie nakłady związane z utrzymaniem bydła mięsnego oraz efektywniejsze wykorzystanie trwałych użytków zielonych przez rasy mięsne. Zwłaszcza likwidacja krów mlecznych w drobnych gospodarstwach stwarza możliwość, a nawet konieczność zastąpienia ich bydłem mięsnym.

Korzyści z chowu bydła mięsnego

Różne są metody produkcji żywca wołowego. Można wykorzystać likwidowane stado mleczne i do produkcji przeznaczyć krowy pokryte buhajami ras mięsnych. W ciągu 8-10 lat stado bydła mlecznego - poprzez krzyżowanie wypierające - można przekształcić w stado bydła mięsnego. Albo można też produkować wołowinę w stadzie bydła mięsnego - czysto rasowego, lecz jest to sposób kosztowny
i dość ryzykowny. Jego zaletą jest jednak możliwość uznania stada za hodowlane i perspektywa handlu materiałem hodowlanym.

Przy produkcji bydła mięsnego zaoszczędzić można na ograniczeniu do minimum inwestycji
w budynkach inwentarskich i ich wyposażeniu oraz zminimalizować nakłady pracy.

Bydło mięsne charakteryzuje się szybkim wzrostem, wczesnym dojrzewaniem oraz dużą wydajnością rzeźną. Dojrzałość płciową jałówki ras mięsnych osiągają zwykle, gdy osiągną 40% wagi dorosłej krowy danej rasy. W stadach mięsnych krowy nie są dojone, a ich rola ogranicza się do urodzenia
i wychowania cieląt oraz produkcji cennego nawozu organicznego.

Dobre efekty produkcyjne uzależnione są w głównej mierze od dostarczenia w dawce pokarmowej składników odżywczych - zgodnie z potrzebami organizmu zabezpieczającymi potrzeby bytowe
i produkcyjne zwierząt. Podstawą żywienia są pasze objętościowe. Zimą -  kiszonki, sianokiszonki, siano, słoma oraz produkty przemysłu rolno-spożywczego, natomiast latem żywienie pastwiskowe. Wybierając pasze powinniśmy uwzględnić rośliny pastewne t. j. ziemniaki, buraki pastewne, jęczmień
i owies.

Przebieg cyklu produkcyjnego

W chowie bydła mięsnego można wyróżnić kilka podstawowych zasad:

- krowy wykorzystywane są tylko do rozpłodu i wychowu cieląt,

- odchów cieląt przy matkach prowadzony jest do 6-8 miesiąca życia, a miarą produkcji jest  masa
i liczba odsadzonych cieląt od matek.

- podstawą żywienia jest dobre wykorzystanie trwałych użytków zielonych oraz ograniczenie stosowania pasz treściwych

- niskie nakłady na budynki inwentarskie i utrzymanie zwierząt.

Cykl produkcyjny w stadzie mięsnym wyznaczają terminy kryć, wycieleń i odsadzania cieląt. Wyróżnia się dwa cykle produkcyjne (prof. A. Dobicki) - dwuletnie i trzyletnie.

W dwuletnim, pierwsze wycielenie jałówki następuje w wieku 24 miesięcy. Już w trzecim roku cyklu jałówki cielą się w tym samym sezonie co pozostałe krowy w stadzie.

Innym rozwiązaniem jest cykl trzyletni w którym pierwsze wycielenie następuje w wieku 36 miesięcy.

Sezony wycieleń

Model produkcji określa również sezon wycieleń. W wypadku zimowego i wiosennego modelu produkcji krowy cielą się w oborze przed sezonem pastwiskowym. Takie rozwiązanie wymaga większej powierzchni w budynkach inwentarskich i właściwych warunków zoohigienicznych. Wczesne wycielenia wiążą się z większym zużyciem pasz, ściółki oraz większym nakładem pracy.

Wielką zaletą wycieleń  późnozimowych i wczesnowiosennych jest dobre przygotowanie cieląt
do sezonu pastwiskowego. Obfitość zielonki wpływa również korzystnie na mleczność krów matek. Efektem jest wysoka masa odsadzanych pod koniec sezonu pastwiskowego cieląt.

Wycielenia letnie/maj-czerwiec/są łatwe organizacyjnie i wiążą się z niskimi nakładami. Cielęta takie jednak w niewielkim stopniu korzystają z pastwiska, a przyrost ich masy ciała pochodzi głównie
z mleka matki.

Po wyjściu na pastwisko w zasadzie krów matek nie powinno się już dokarmiać. Jeżeli warunki są wyjątkowe (np. susza) lepszym rozwiązaniem jest opóźnienie pastwiskowania lub zwiększenie kwater
i ewentualne bezpośrednie dokarmanie cieląt.

Opłacalne także jest inwestowanie w samo pastwisko w postaci przeprowadzenia melioracji, wykaszania niedojadów, rozrzucania łajniaków i kretowisk czy planowanie wypasu poprzez dobór
do wydajności pastwiska obsady i obciążenia. Szczególnie wskazane jest utrzymanie bydła mięsnego przystosowanego do żywienia ekstensywnego w gospodarstwach ekologicznych.

Najlepsze rasy

W chowie ekstensywnym bardzo ważnym zagadnieniem jest wybór odpowiedniej rasy. Do opasu ekstensywnego najlepiej nadają się takie rasy jak: Aberdeen Angus, Hereford i Limousine.

Aberdeen Angus - rasa pochodząca ze Szkocji. Wcześnie dojrzewająca i szybko rosnąca. Masa ciała krów wynosi ok. 550 - 600 kg, natomiast buhajów ok.900 kg. Cechy dominujące to: bezrożność
i czarne umaszczenie z aksamitną sierścią lub ciemnoczerwone lekko podpalane. Masa cieląt
po urodzeniu jest mała ok. 26-35 kg, duża jest za to łatwość porodów i duża troskliwość krów
o potomstwo. Bardzo dobre wykorzystywane są pasze objętościowe gorszej jakości. Rasa doskonale przystosowuje się do warunków ekstensywnego żywienia na słabych i miernej jakości trwałych użytkach zielonych. Stado podstawowe nie wymaga pomieszczeń inwentarskich.

Hereford - to oryginalna rasa wyhodowana w Wielkiej Brytanii. Wśród ras mięsnych stanowi najliczniejszą rasę na świecie. Kaliber średni, masa ciała buhajów ok. 900 kg, zaś krów około 600 kg. Umaszczenie łaciate - od czerwonego do brunatnego - z białą głową, podgardlem, podbrzuszem
i końcem ogona. Bydło tej rasy charakteryzuje się dobrą płodnością, łatwymi wycieleniami i dużą troskliwością krów o cielęta. Masa cieląt przy urodzeniu to 30-35 kg. Zaletą tej rasy bydła jest bardzo wysoka zdolność przystosowania się do surowych warunków klimatycznych, ekstensywnego żywienia na słabej jakości trwałych użytkach zielonych, a stado podstawowe nie wymaga pomieszczeń inwentarskich. Mięso tej rasy jest bardzo popularne w USA.

Limousine - rasa francuska, atrakcyjna cenowo z uwagi na wysokiej jakości mięso, jedna
z najlepszych ras dla przemysłu mięsnego. Posiada doskonałe walory rzeźne i kulinarne.

Masa ciała krów wynosi ok. 700 kg, natomiast buhajów 1100 kg. Umaszczenie jednolite czerwone lub jasno czerwone, przy jednoczesnym rozjaśnieniu sierści wokół śluzawicy              i  oczu. Zaletami są bardzo dobra płodność, długowieczność i łatwość wycieleń. Bydło uzyskuje bardzo dobrą wydajność rzeźną i najlepszą wydajność mięsną. Masa cieląt po urodzeniu ok. 30-35 kg. Rasa nadaje się do ekstensywnego chowu na otwartym powietrzu, ale w okresie zimy wymaga prowizorycznych budynków.

Highland - to rasa mniej znana w chowie ekstensywnym, jest szkockim bydłem górskim, długowłosym, o umaszczeniu czerwonym lub czarnym, chociaż zdarzają się też zwierzęta o umaszczeniu białym i srebrnym. Są to zwierzęta małego kalibru, użytkowane jednostronnie w kierunku mięsnym. Buhaje uzyskują masę ciała ok. 500-630 kg, krowy zaś 400-450 kg. Krowy charakteryzują się bardzo dobrą płodnością: cielą się na pastwiskach bez pomocy człowieka, a porodów nie utrudniają nawet zimowe warunki i temperatury poniżej minus 20 stopni C. Krowy są bardzo troskliwe i opiekuńcze. Cielęta rodzą się małe o masie ok. 20-25 kg. Highlandy są rasą długowieczną, często 20-letnie krowy są użytkowane rozpłodowo. Mięso tej rasy jest chude, marmurkowate, soczyste, o wyjątkowym smaku i zapachu oraz niskiej zawartości cholesterolu. Bydło doskonale nadaje się do chowu ekstensywnego na otwartym powietrzu, a w okresie zimowym wymaga prowizorycznych osłon i zadaszeń. Może być trzymane hobbystycznie jako atrakcja w gospodarstwach agroturystycznych.

Chowem bydła mięsnego szczególnie powinny być zainteresowane gospodarstwa zmieniające profil produkcji. Sytuacja ta dotyczy plantatorów buraka cukrowego, którzy zaniechali produkcji ze względu na kwoty cukrowe, a przede wszystkim hodowców bydła mlecznego, którzy ze względu na katastrofalnie niskie ceny mleka zastanawiają się nad podjęciem innego rodzaju działalności rolniczej.

Wojciech Sawicki

MODR w Warszawie

Oddział Siedlce

PZD Sokołów Podlaski

Literatura:

1. F.Lesiński-Chów i hodowla bydła mięsnego

2. Farmer nr.22/2008

3. A.Dobicki-Nowoczesny chów bydła mięsnego-Płock 2007 r.

4. Chów bydła nr.6/2007

5. Wieś Mazowiecka nr.10/2007

6. www.farmer pl