Postępujące zmiany klimatyczne prowadzą do zachwiania równowagi wodnej w środowisku. Woda jest głównym zasobem dla produkcji roślinnej i zwierzęcej. Zmiany klimatu generują wahania temperatury i opadów, zmuszają rolników do przemyślenia strategii uprawy roślin i hodowli zwierząt w warunkach okresowych niedoborów wody.

Pierwszym krokiem, aby przeciwdziałać negatywnym skutkom zmian klimatycznych na rolnictwo jest zidentyfikowanie zagrożeń, a następnie wybór środków zaradczych na poziomie gospodarstw. Te niekorzystne warunki pogodowe negatywnie przełożyły się na stan i kondycję większości upraw, a tym samym na wielkość i jakość uzyskanych plonów. W skrajnych przypadkach susza doprowadziła do całkowitej ich utraty. Walka z tymi zagrożeniami to konieczność szukania nowych rozwiązań mających za zadanie niwelować niekorzystne warunki. Aby znaleźć nowe rozwiązania przystąpiliśmy do realizacji operacji „Rolnictwo wobec zmian klimatu”, która realizowana jest w ramach Planu Operacyjnego KSOW na lata 2020-2021 w zakresie Sieci na rzecz innowacji w rolnictwie i na obszarach wiejskich.

Celem operacji jest ułatwianie wymiany wiedzy fachowej oraz dobrych praktyk w zakresie wdrażania innowacji w rolnictwie i na obszarach wiejskich w obszarze skutków zmian klimatu i jego wpływu na rolnictwo mazowieckiej wsi. Cel operacji zrealizowany jest poprzez upowszechnienie wiedzy i doświadczeń we wdrażaniu innowacji mających na celu niwelowanie skutków zmian klimatu w produkcji rolniczej oraz działalności pozarolniczej.

W ramach operacji powstanie 30 filmów informacyjnych, w których skorzystamy z doświadczenia oraz wiedzy naukowej jednostek naukowo badawczych. W efekcie współpracy Mazowieckiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego z siedzibą w Warszawie z Instytutem Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Radzikowie powstały 3 filmy, w których przybliżona została uprawa owsa ozimego. Precyzyjne nawadnianie w ogrodnictwie przedstawił prof. dr hab. Waldemar Treder z Instytutu Ogrodnictwa w Skierniewicach. 

Magdalena Kowalewska
MODR Warszawa

FILM – https://www.youtube.com/watch?v=cQAaibkzvEY 

Integrowane nawadnianie roślin sadowniczych 

Polska ma jeden z najgorszych bilansów wodnych w Europie. Odnawialne zasoby wodne w Polsce wynoszą około 1600 m³ na rok na mieszkańca, co stanowi trzykrotnie mniej niż średnio w Europie. Zasoby dyspozycyjne wynoszą tylko 250 m³ na mieszkańca i rok, a ich dostępność zbliża się do skrajnie małej. W warunkach Polski podstawowym źródłem wody dla roślin uprawianych w polu są opady atmosferyczne. Niestety ich wielkość i rozkład w czasie jest często niewystarczający dla uprawy nie tylko roślin jednorocznych ale także drzew i krzewów owocowych. Ze względu na przebieg pogody oraz intensyfikację produkcji nawadnianie staje się zabiegiem koniecznym. Aby jak najoszczędniej gospodarować naszymi skromnymi zasobami wody konieczne jest wdrożenie następujących zasad integrowanego nawadniania: 

1. Oszczędne gospodarowanie zasobami wodnymi na wszystkich etapach użytkowania. Należy unikać strat za równo podczas przepompowywania, gromadzenia jak i prowadzenia nawadniania
2. Nawadniać tylko w miarę potrzeb według wiarygodnych kryteriów. W praktyce możemy stosować kryteria klimatyczne (szacujemy potrzeby wodne na podstawie mierzonych danych meteorologicznych) lub glebowe (nawadniamy na podstawie pomiarów wilgotności lub siły ssącej gleby).
3. Należy chronić źródła wody przed zanieczyszczeniem. Ważnym jest aby np. przy stosowaniu fertygacji nie zanieczyścić źródła wody. Każdy kto montuje dozownik nawozów powinien na rurociągu przed dozownikiem zamontować zawór zwrotny. 

Polska ma bardzo ograniczone zasoby wody i nic nie wskazuje na to że sytuacja ta się poprawi. Dlatego już od wielu lat w Instytucie podejmujemy działania w zakresie oszczędnego gospodarowania wodą. Oszczędzanie wody jest nie tylko działaniem proekologicznym, ale będzie miało także wpływ na naszą sytuację ekonomiczną. Ograniczone zasoby wodne mogą w przyszłości stanowić barierę rozwoju naszego sadownictwa. Dlatego należy jak najoszczędniej gospodarować zasobami wodnymi, a wodę pobierać tylko zgodnie z regulacjami opisanymi w Prawie Wodnym. Oszczędzanie wody powinno być regułą! 

Problematyka nawadniana roślin sadowniczych była zawsze jednym z ważniejszych naszych tematów prac badawczych i wdrożeniowych. Obecnie w Instytucie Ogrodnictwa poza badaniami statutowymi tematyką nawadniania poświęcone są także granty oraz zadanie 3.1 Programu Wieloletniego: „Rozwój wodo i energooszczędnych technologii upraw ogrodniczych”. W celu zwiększenia efektywności wykorzystania wody i zminimalizowania jej strat sadownicy powinni wykorzystywać oszczędne metody nawadniania. W przypadku roślin sadowniczych powinniśmy przede wszystkim stosować systemy nawadniania kroplowego.

Aby ułatwić sadownikom praktyczne stosowanie integrowanego nawadniania w Instytucie Ogrodnictwa w ramach Programu Wieloletniego 2015-2020 zadania 3.1 – „Rozwój wodo i energooszczędnych technologii upraw ogrodniczych” prowadzimy internetowy serwis nawodnieniowy pod nazwą „Internetowa Platforma Wspomagania Decyzji Nawodnieniowych”. Adres strony: http://www.nawadnianie.inhort.pl. Serwis poświęcony jest nawadnianiu wszystkich rodzajów upraw ogrodniczych. Zawiera on aktualne i historyczne dane meteorologiczne oraz klimatyczny bilans wodny z kilku automatycznych stacji meteorologicznych rozmieszczonych w głównych rejonach upraw sadowniczych. Na stronie można znaleźć publikacje naukowe, artykuły popularnonaukowe oraz wykłady poświęcone nawadnianiu. Bardzo ważnym elementem serwisu są aplikacje obliczeniowe (kalkulatory). Aplikacje te pozwalają na wyznaczenie wielu istotnych parametrów przydatnych przy prowadzeniu nawadniania i fertygacji roślin ogrodniczych. Od wyznaczenia potrzeb wodnych roślin poprzez szacowanie przepływu wody w instalacji po symulację rozchodzenie się wody w glebie i całą serię kalkulatorów pomocnych przy prowadzeniu fertygacji. Nawadnianie można także prowadzić na podstawie kryteriów glebowych w oparciu o pomiary wilgotności lub potencjału wodnego gleby. Czujniki wilgotności gleby lub tensjometry umieszczamy w warstwie aktywnej strefy korzeniowej roślin. Przy spadku wilgotności gleby poniżej ustalonego progu powinno być przeprowadzone nawadnianie. W ramach projektu esad prowadzonego przez Instytut Ogrodnictwa oraz firmę Inventia opracowano pierwsze elementy systemu AGREUS. Sercem Systemu jest stacja bazowa transmitująca dane pomiarowe z czujników pomiaru wilgotności temperatury i zasolenia gleby. Stacja przekazuje także polecenia bezpośrednio do zaworów. Transmisja odbywa się z wykorzystaniem bezprzewodowej sieci radiowej dalekiego zasięgu - LoRa. Technologia ta, w zależności od warunków terenowych, umożliwia pokrycie swoim działaniem dużego obszaru upraw przy jednoczesnym niskim zużyciu energii. 

Prof. dr hab. Waldemar Treder

Instytut Ogrodnictwa Skierniewice