Zalety upraw roślin zielarskich
Popularność uprawy roślin zielarskich wynika przede wszystkim z wielokierunkowego wykorzystania, w tym m.in. w przemyśle spożywczym, kosmetycznym i farmaceutycznym. Wynika to przede wszystkim z ich właściwości leczniczych, aromatycznych i smakowych.
W efekcie współpracy Mazowieckiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego z Instytutem Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich powstał film, w którym przybliżone zostały zalety uprawy roślin zielarskich. Temat przedstawił prof. dr hab. Waldemar Buchwald z Instytutu Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich.
Postępujące zmiany klimatyczne prowadzą do zachwiania równowagi wodnej w środowisku. Woda jest głównym zasobem dla produkcji roślinnej i zwierzęcej. Zmiany klimatu generują wahania temperatury i opadów, zmuszają rolników do przemyślenia strategii uprawy roślin i hodowli zwierząt w warunkach okresowych niedoborów wody.
Te niekorzystne warunki pogodowe negatywnie przełożyły się na stan i kondycję większości upraw, a tym samym na wielkość i jakość uzyskanych plonów. W skrajnych przypadkach susza doprowadziła do całkowitej ich utraty. Walka z tymi zagrożeniami to konieczność szukania nowych rozwiązań mających za zadanie niwelować niekorzystne warunki.
Pierwszym krokiem, aby przeciwdziałać negatywnym skutkom zmian klimatycznych na rolnictwo jest zidentyfikowanie zagrożeń, a następnie wybór środków zaradczych na poziomie gospodarstw.
Aby znaleźć nowe rozwiązania przystąpiliśmy do realizacji operacji „Rolnictwo wobec zmian klimatu”, która realizowana jest w ramach Planu Operacyjnego KSOW na lata 2020-2021 w zakresie Sieci na rzecz innowacji w rolnictwie i na obszarach wiejskich.
Celem operacji jest ułatwianie wymiany wiedzy fachowej oraz dobrych praktyk w zakresie wdrażania innowacji w rolnictwie i na obszarach wiejskich w obszarze skutków zmian klimatu i jego wpływu na rolnictwo mazowieckiej wsi. Cel operacji zrealizowany jest poprzez upowszechnienie wiedzy i doświadczeń we wdrażaniu innowacji mających na celu niwelowanie skutków zmian klimatu w produkcji rolniczej oraz działalności pozarolniczej.
W ramach operacji powstanie 30 filmów informacyjnych, w których skorzystamy z doświadczenia oraz wiedzy naukowej jednostek naukowo badawczych.
Magdalena Kowalewska
MODR Warszawa
https://www.youtube.com/watch?v=ixI6kVpvYmw&list=PLkqHHB-dLESJrSk2Xbrm7bU0yF1_qLm65&index=3
ZALETY UPRAW ROŚLIN ZIELARSKICH
Rośliny zielarskie zyskują na znaczeniu ze względu na ich wielokierunkowe wykorzystanie. Około 30% skupowanych w Polsce surowców zielarskich jest przeznaczone na rynek krajowy do dalszego przetwórstwa, głównie na leki roślinne, wyroby spożywcze i kosmetyki. Pozostała część jest eksportowana głównie do krajów Unii Europejskiej. Najważniejszym źródłem pozyskiwania surowców są uprawy polowe. Powierzchnia upraw zielarskich w Polsce wynosi około 20 tys. ha. W uprawie znajduje się obecnie już ok. 70 gatunków roślin leczniczych.
Jednymi z ważniejszych problemów w rolnictwie są zmiany klimatu objawiające się wzrostem średnich temperatur powietrza i niedoborami opadów, co skutkuje pojawianiem się fal upałów i suszy. Wśród roślin zielarskich uprawianych w Polsce są takie, które znoszą okresowe susze i podwyższone temperatury. Należą do nich m.in. lawenda lekarska, tymianek pospolity, szałwia lekarska, macierzanka piaskowa i krwawnik pospolity.
Innym niekorzystnym zjawiskiem jest coraz powszechniejsza uprawa roślin w płodozmianie uproszczonym, a w skrajnym przypadku w monokulturze (wieloletniej uprawie na tym samym obszarze roślin jednego gatunku, bądź gatunków o podobnych wymaganiach glebowych). Takie działania nie pozostają obojętne w stosunku do ekosystemów rolniczych. Najczęściej dochodzi do zmniejszenia urodzajności gleby, co nazywane jest „zmęczeniem gleby”. Zauważalna jest degradacja życia mikrobiologicznego w glebie, wyczerpywanie składników pokarmowych, spadek zawartości materii organicznej, zwiększona presja ze strony agrofagów (pogorszenie stanu fitosanitarnego) oraz obniżona aktywność mikrobiologiczna gleby i obecność substancji fitotoksycznych. Wprowadzanie roślin zielarskich do płodozmianu zapobiega zmniejszaniu urodzajności gleby i wychodzi naprzeciw takim działaniom, jak dywersyfikacja upraw w ramach rolnictwa zrównoważonego.
Rośliny zielarskie wymagają starannej uprawy gleby. Pielęgnacja plantacji polega głównie na utrzymaniu właściwej struktury gleby i walce z chwastami. Najskuteczniejsze i najmniej pracochłonne jest odchwaszczanie w początkowej fazie wzrostu roślin. Odchwaszczanie ma szczególne znaczenie w przypadku bylin, uprawianych na polu przez kilka lat. Warunkami otrzymania wysokiego plonu jest dokładne poznanie i stosowanie opracowanych technologii uprawy oraz wykorzystywanie odmian hodowlanych. Rośliny odmian zapewniają wyrównanie pod względem charakterystycznych właściwości np. wysokości roślin, zawartości związków biologicznie czynnych.
Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich jest właścicielem i hodowcą 22 odmian roślin zielarskich. Do roślin znoszących okresowe susze i podwyższone temperatury należą odmiany: ‘Bona’ szałwii lekarskiej i ‘Słoneczko’ tymianku pospolitego.
Szałwia lekarska (Salvia officinalis L.) - jest półkrzewem pochodzącym z basenu Morza Śródziemnego, uprawianym w Polsce. Surowcem jest ziele (Salviae herba) lub liście (Salviae folium) zbierane przed kwitnieniem. Plantacje można zakładać przez bezpośredni wysiew nasion do gruntu lub przez wysadzanie rozsady. W pierwszym roku uprawy ziele zbiera się jednorazowo, a w następnych latach zbierane jest dwukrotnie. Odmiana ‘Bona’ daje wysokie plony już w pierwszym roku wegetacji. Plon suchego ziela wynosi 3 t z ha. Zawiera ono około 1,4% olejku. Plon nasion może osiągnąć 500 kg z ha.
Tymianek pospolity (Thymus vulgaris L.) - to krzewinka, także pochodząca z obszaru śródziemnomorskiego, uprawiana w Polsce. Surowcem jest ziele (Thymi herba) zbierane w okresie kwitnienia. Plantacje można zakładać przez bezpośredni wysiew nasion do gruntu lub przez wysadzanie rozsady. Na plantacji założonej w okresie letnim nie zbiera się ziela w pierwszym roku. Z kolei na plantacji założonej wiosną surowiec zbiera się w pierwszym roku jednorazowo. Na plantacjach dwu- i trzyletnich ziele zbiera się dwa lub trzy razy w roku. Odmiana ‘Słoneczko’, dobrze plonuje i daje zbiory surowca już w pierwszym roku wegetacji. Plon suchego ziela w drugim roku wynosi 2,5 t z ha. Zawiera ono około 1,3% olejku. Plon nasion może osiągnąć 100 kg z ha.
Poza udostępnianiem materiału siewnego odmian Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich oferuje poradnictwo w zakresie technologii uprawy roślin zielarskich. Pracownicy tej placówki naukowej opracowali szczegółowe instrukcje uprawy 44 gatunków roślin zielarskich.
Współczesne przetwórstwo zielarskie w Polsce to w znacznej mierze wytwarzanie leków roślinnych, podobnie jak w większości krajów europejskich. Natomiast na rynku niefarmaceutycznym coraz ważniejszym elementem jest tzw. żywność funkcjonalna (prozdrowotna), której składnikami są często zioła. Pod pojęciem żywności funkcjonalnej rozumie się produkty spożywcze, które poza efektem odżywczym wywierają też korzystny wpływ na jedną lub więcej funkcji organizmu, polegający na poprawie stanu zdrowia i samopoczucia oraz zmniejszeniu ryzyka chorób. W skład tej kategorii produktów wchodzą suplementy diety, żywność wzbogacana i środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego. Rośliny zielarskie stanowią ważny składnik przypraw sypkich i płynnych. W przemyśle spożywczym są także stosowane jako źródło naturalnych barwników i konserwantów. Mimo, że przemysł kosmetyczny jest niewielkim odbiorcą produktów zielarskich, to ostatnio wielu producentów ekstraktów dużo uwagi poświęca pracom nad nowymi preparatami mogącymi mieć zastosowanie w kosmetyce. Należy również wspomnieć o znaczeniu ziół w leczeniu i żywieniu zwierząt gospodarskich. Zioła i preparaty ziołowe stanowią alternatywę dla leków syntetycznych i antybiotykowych stymulatorów wzrostu oraz poprawiają walory smakowo-zapachowe pasz i wartość użytkową produktów rolniczych.
Rośliny zielarskie są coraz częściej wprowadzane do upraw ekologicznych. Wynika to z rosnącego zapotrzebowania społecznego na zdrowe surowce i produkty roślinne. Pierwszeństwo w ekologicznym systemie gospodarowania mają działania profilaktyczne, polegające na doborze odpowiedniego siedliska i agrotechniki, stymulowaniu roślin do wytwarzania substancji obronnych oraz na stwarzaniu odpowiednich warunków dla rozwoju organizmów pożytecznych. Działania interwencyjne z wykorzystaniem ekologicznych środków ochrony są podejmowane jedynie w przypadku istotnego zagrożenia dla plonu. Niestety dobór preparatów dopuszczonych do stosowania w rolnictwie ekologicznym jest ograniczony. Rośliny i przetwory zielarskie stanowią potencjalne źródło nowych naturalnych środków ochrony roślin do wykorzystania zarówno w uprawach rolniczych, jak i ogrodniczych.
Warto również podkreślić, że rośliny zielarskie poprzez swą różnorodność florystyczną, koloryt, aromat posiadają także znaczenie krajobrazowe i przyczyniają się do odbudowy bioróżnorodności. Sprzyjają występowaniu m.in. pożytecznych owadów (w tym pszczół), innych bezkręgowców i wielu cennych gatunków ptaków.
dr hab. Waldemar Buchwald, prof. IWNiRZ