Zagroda edukacyjna, czyli jak zarobić na wsi

Pandemia, wojna w Ukrainie, inflacja i galopujące ceny sprawią, że również mieszkańcy wsi coraz częściej zadają sobie niemal egzystencjalne pytanie „Jak żyć?”. I choć zaistniało  ono w przestrzeni medialnej kilka lat temu, w innych okolicznościach, to nie straciło na aktualności.

Nikt odpowiedzialny nie jest w stanie wprost udzielić odpowiedzi na to pytanie, ale spróbujmy poszukać odpowiedzi na podobne, osadzone w specyfice mazowieckiej (i tylko wsi): Jaka aktywność pozwoli mieszkańcom obszarów wiejskich województwa mazowieckiego na pozyskanie dodatkowego dochodu?

Coraz mniejsza opłacalność produkcji rolniczej oraz niestabilność w funkcjonowaniu przedsiębiorstw sprawią, że poszukiwanie nowych czy dodatkowych miejsc zatrudnienia jest koniecznością. Moją intencją nie jest wskazanie konkretnego rozwiązania, które sprawdzi się w każdej sytuacji. Nikt nie może tego zrobić, ale chcę razem z Tobą Drogi Czytelniku zastanowić się, czy to nie Ty jesteś osobą, która może pozyskiwać dochód ze świadczenia usług edukacyjnych w ramach np. zagrody edukacyjnej.

Zagrody edukacyjne to relatywnie nowe rozwiązanie prowadzone przez mieszkańców wsi, polegające na przyjmowaniu grup głównie dziecięcych i młodzieżowych i oferowaniu im zajęć edukacyjnych. Zajęcia muszą obejmować minimum dwa z następujących obszarów: produkcja roślinna, produkcja zwierzęca, przetwórstwo płodów rolnych, kreowanie świadomości ekologicznej i konsumenckiej, edukacja w zakresie dziedzictwa kultury materialnej wsi, tradycyjnych zawodów, rękodzieła i twórczości ludowej. Zagroda edukacyjna nie musi funkcjonować na bazie gospodarstwa rolnego. Niektóre z wymienionych celów edukacyjnych mogą być realizowane również przez mieszkańców wsi nie związanych z rolnictwem, na terenie ich posesji, ale również w przestrzeni publicznej.

Prekursorami w dziedzinie rolnictwa edukacyjnego w Europie były kraje skandynawskie: Norwegia, Dania i Szwecja. Obecnie tego typu przedsięwzięcia podejmowane są na terenie znacznej liczby krajów Unii Europejskiej i w większości zrzeszone są w regionalne bądź krajowe sieci lub konsorcja.

Instytucją nadzorującą i upowszechniającą koncepcję zagród edukacyjnych w Polsce jest Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie Oddział w Krakowie, które prowadzi Ogólnopolską Sieć Zagród Edukacyjnych. W dniu 19.09.2022 r. w sieci zrzeszone były 294 zarody edukacyjne (https://zagrodaedukacyjna.pl ).

Rysunek 1. Logo Ogólnopolskiej Sieci Zagród Edukacyjnych (źródło: https://zagrodaedukacyjna.pl).

Usługi edukacyjne, bazujące na potencjale wsi, a więc unikatowej infrastrukturze technicznej, produkcji i zajęciach gospodarskich, umiejętnościach i doświadczeniu mieszkańców wsi, czy miejscowej tradycji i kulturze, można uznać za relatywnie nowy kierunek działalności na obszarach wiejskich w Polsce. Zasoby gospodarstwa rolnego stanowią bazę dla organizacji programów edukacyjnych dla grup dzieci i młodzieży, a także osób dorosłych. Szczególna ich rola uwidacznia się w edukacji dzieci w wieku przedszkolnym i uczniów szkół podstawowych. W dzisiejszym zurbanizowanym społeczeństwie coraz więcej dzieci nie posiada lub posiada fałszywe wyobrażenie na temat wsi i gospodarstw rolnych oraz źródeł pochodzenia żywności, ukształtowane najczęściej przez przekazy medialne. Wyobrażenia te są korygowane w trakcie pobytu w gospodarstwie edukacyjnym. Jednym z najbardziej znanych programów jest chyba „Od ziarenka do bochenka”, w ramach którego dzieci poznają cały proces od ziarna do przygotowania produktu finalnego czyli chleba lub bułki. Jest to poznanie, które można nazwać sensorycznym, bowiem aktywizuje wszystkie zmysły uczestników. Uczestnikami edukacji kulinarnej mogą być również dorośli, a przedmiotem produkty regionalne, tak modne w ostatnich latach. Należy podkreślić, że osoba prowadząca takie warsztaty nie musi mieć przygotowania pedagogicznego, ale powinna posiadać umiejętność ciekawego, właściwego dla grupy odbiorców zaprezentowania danej problematyki.

Zajęcia edukacyjne realizowane są nie tylko w obiektach zrzeszonych w Sieci Zagród Edukacyjnych, ale również poza nią, szczególnie jeśli atrakcją są zwierzęta typu kozy („kozia zagroda”), alpaki („alpakarnia”) czy strusie, choć ten ostatni gatunek stracił nieco na popularności. 

Z punktu widzenia założeń projektu pn. „Wdrażanie koncepcji Smart Villages w województwie mazowieckim” ważne są korzyści dla rolnictwa i ludności obszarów wiejskich , jakie przynosi ta forma aktywności (rysunek 2).

Rysunek 2. Korzyści funkcjonowania zagród edukacyjnych (źródło: opracowanie własne).

Dodatkowy dochód, który uzyskują mieszkańcy wsi zależy oczywiście od liczby klientów (grup), atrakcyjności oferty i sposobu jej wypromowania. Media społecznościowe są bardzo dobrą płaszczyzną komunikowania tego typu usług oraz nawiązywania i utrzymywania relacji z klientami. W ramach zagrody edukacyjnej mieszkańcy wsi sprzedają to, czego w innej sytuacji nie mogliby sprzedać lub sprzedaż ta byłaby nieopłacalna, w tym: wiedzę, umiejętności, pasję, klimat miejsca, własne produkty rolne i ich przetwory (konfitury, kiszonki, sery, zioła, herbaty ziołowe itp.).

Należy również pamiętać, że korzyści drugiej strony (nauczycieli, dzieci, rodziców) sprawiają, że zainteresowanie ofertami zagród edukacyjnych będzie rosnąć. Zatem korzyści odbiorców generują korzyści mieszkańców wsi.

Z punktu widzenia realizowanych celów i komfortu odbiorców, optymalna lokalizacja gospodarstwa edukacyjnego nie powinna wymagać dojazdu dłuższego niż 1-1,5 h od placówki oświatowej (przedszkola, szkoły). Zatem zagrody edukacyjne mogą z powiedzeniem działać (i działają) w pobliżu dużych miast, czy węzłów komunikacyjnych.

Autor opracowania:

Dr hab. Agata Balińska, prof. SGGW 

Katedra Turystyki, Komunikowania Społecznego i Doradztwa

Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie