Bezpieczeństwo pracy w gospodarstwie

Niebezpieczeństwa związane z obsługą zwierząt gospodarskich wynikają z następujących aspektów:

1. nieprzewidywalnych i agresywnych reakcji zwierząt,
2. nieumiejętnego postępowania człowieka w stosunku do zwierząt,
3. niewłaściwych, nie spełniających wymogów pomieszczeń,
4. zagrożenia wynikające ze stosowanych w produkcji zwierzęcej maszyn i urządzeń,

Wypadki z udziałem zwierząt zdarzają się najczęściej podczas:

1. zadawania paszy,
2. dojenia,
3. usuwania obornika i sprzątania stanowiska,
4. przepędzania zwierząt w celu załadunku i wyładunku transportowego,
5. zabiegów medycznych i pielęgnacyjnych.

Skuteczne przeciwdziałanie niebezpiecznym zachowaniom zwierząt powinno polegać na:

• unikaniu bicia, straszenia i drażnienia zwierząt,
• zapewnieniu im stanowisk o odpowiedniej wielkości, ilości i organizacji,
• spokojnym i usystematyzowanym postępowaniu, w tym podchodzeniu przed udojem do krowy zawsze z tej samej strony i uprzedzanie jej głosem, na delikatnym odpędzaniu owadów itp.

Szczególnie ważne jest postępowanie z dużymi, często agresywnymi rozpłodnikami, którym powinno się zabezpieczyć oddzielne boksy posiadające barierki uniemożliwiające przygniecenie obsługi do ściany lub ugryzienie. Do tej grupy zwierząt w żadnym wypadku nie należy dopuszczać dzieci, a w miarę możliwości również kobiet.

Trzeba pamiętać, że zwierzęta mogą być nosicielami wielu chorób bakteryjnych, wirusowych i grzybowych oraz pasożytów, np. kleszczy. Dlatego też niezbędne jest założenie właściwej odzieży roboczej w tym czapki lub chustki na głowę i obuwia chroniącego stopy przed urazami. Osoby obsługujące zwierzęta powinny mieć też dostęp do bieżącej wody i środków myjących.

Należy również pamiętać, że wszelkie rany i skaleczenia zabrudzone obornikiem mogą stać się zalążkiem rozwoju tężca, a więc wymagają gruntownego i fachowego odkażenia i opatrunku. Celowe wydaje się być prowadzenie szerokiej i intensywnej akcji propagowania szczepień przeciw tężcowi, brucelozie, kleszczowemu zapaleniu mózgu, ptasiej grypie czy innym chorobom odzwierzęcym.


W produkcji zwierzęcej stosuje się szereg maszyn, urządzeń i narzędzi. Podstawowym aktem prawnym regulującym zasady bezpiecznej i higienicznej pracy przy ich użytkowaniu jest Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 12.01.1998 r. „w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy obsłudze ciągników, maszyn, narzędzi i urządzeń technicznych stosowanych w rolnictwie" (Dz. U. Nr 12, poz. 51).

Na jego podstawie uruchamianie tych maszyn i urządzeń technicznych powinno być zawsze poprzedzone kontrolą zabezpieczeń elementów ruchomych i stanu technicznego zespołów roboczych.

Przepisy stanowią, że wysokość górnej krawędzi napełnianego pojemnika nie może przekraczać 1,25 m od podłoża, a wysokość wysypu (jeśli nie następuje bezpośrednio do worków) może wynosić nie więcej niż 0,7 m od podłoża.

Koryto sieczkarni powinno być umieszczone na wysokości 0,7-0,8 m od podłoża, a wysokość jego obrzeża to 0,1-0,2 m.

Niedopuszczalne jest popychanie ręką masy pod walce zgniatająco - zasilające np. w sieczkarniach a mechanizm posuwu powinien umożliwiać natychmiastowe włączenie posuwu wstecznego. Podczas pracy maszyn nie wolno zdejmować lub zakładać pasów i łańcuchów napędowych ani regulować długości taśm przenośników, czy pasów albo łańcuchów. Przenośniki stałe do usuwania obornika, z nieosłoniętymi, ruchomymi elementami, powinny być oznakowane tablicami ostrzegawczymi.

• przed załadunkiem sprawdzić stan przewodu odpowietrzającego,
• wyposażyć w środki ochrony indywidualnej osoby konserwujące jego wnętrze,
• czynności konserwacyjne powinny wykonywać dwie osoby,
• do pneumatycznego transportu ziarna, paszy i innych materiałów sypkich stosować przewody rurowe wykonane z materiału odpornego na elektryzowanie się.

Rurociągi mleczne powinny być zainstalowane co najmniej 2,5 m ponad podłożem, a takie elementy jak: regulatory ciśnienia, zawory odwadniające, osadniki - wymagające stałej kontroli powinny być umieszczone w miejscu łatwo dostępnym dla obsługi.

Rozporządzenie reguluje też zasady bezpiecznej pracy przy obsłudze kolumn parnikowych, ładowarek i przenośników, a także rozdrabniaczy bijakowych i siekaczy. Natomiast rozdział dotyczący maszyn i urządzeń technicznych przeznaczonych do przemieszczania i transportu płodów rolnych zawiera szczegółowe regulacje w zakresie bezpiecznej obsługi sterników. Podczas pracy takiej maszyny niedopuszczalne jest:

• przechodzenie pod jego korytem,
• podnoszenie lub opuszczanie sternika przy zużytej bądź uszkodzonej lince wydźwigu,
• pozostawianie sternika bez nadzoru.

Do innych zasad BHP dla maszyn i urządzeń stosowanych w obejściu gospodarstwa, wynikających z norm i instrukcji obsługi sprzętu należą:

• odpowiedni sposób postępowania pracowników podczas prac w silosach głębinowych, między innymi konieczność asekuracji przy wchodzeniu do środka,
• umieszczanie urządzeń sterujących pracą wentylatorów stosowanych w procesie dosuszania zielonek w odległości min. 10 m od miejsca zainstalowania wentylatorów i zabezpieczenie ich przed dostępem osób postronnych,
• konieczność wyposażenia wentylatorów w siatki ochronne,
• bezpieczne ustawienie młocarni w położeniu roboczym,
• zakaz ustawiania drabiny ułatwiającej wejście na młocarnię od strony głównego pasa napędowego,
• zakaz wkładania do bębna omłotowego wilgotnych lub nie rozłożonych snopów zboża albo wiązek koniczyny,
• nakaz stosowania wentylacji pomieszczeń, w których wykonuje się czyszczenie, dosuszanie lub sortowanie ziarna.

W wymienionym wcześniej rozporządzeniu zawarto też szereg zaleceń dotyczących bezpiecznego użytkowania pilarek tarczowych jako najczęściej stosowanych, uniwersalnych obrabiarek do drewna. Jest to najniebezpieczniejsza maszyna stosowana w gospodarstwie rolnym. Wg szacunków PIP wypadki z ich udziałem stanowią ponad ⅓ wypadków powodowanych przez wszystkie maszyny znajdujące się w gospodarstwach indywidualnych. Co roku w Polsce wypadkom podczas pracy pilarką ulega ok. 1500 rolników. Skutkiem tych zdarzeń są urazy dłoni i palców, a także urazy spowodowane uderzeniem odrzuconego materiału, będące przyczyną co najmniej kilku, a czasem kilkunastu wypadków śmiertelnych rocznie.

Głównymi przyczynami wypadków jest zły stan techniczny tych maszyn i niewłaściwa ich obsługa. Wiele z nich nie spełnia elementarnych wymogów bezpieczeństwa, ani nie posiada wymaganego przepisami oprzyrządowania pomocniczego (klin rozpierający, kosz wahadłowy do cięcia poprzecznego) oraz osłon.

• wszelkich prac na pilarce oraz wykonywania czynności pomocniczych (takich jak podawanie i odbieranie materiału, usuwanie trocin i prac porządkowych), nie wolno powierzać dzieciom do lat 15,
• zawsze należy uprzedzić osoby współpracujące o zamiarze uruchomienia maszyny,
• przed uruchomieniem pilarki trzeba sprawdzić jej stan techniczny, a zwłaszcza urządzenia zabezpieczające takie jak osłony tarczy i napędu, klin rozszczepiający oraz elementy instalacji elektrycznej,
• materiały do cięcia lub już pocięte układać w sposób nie stwarzający zagrożenia wypadkowego,
• używać pił odpowiednio dobranych do rodzaju drewna, o całych i nie wykazujących „bicia" tarczach,
• nie stawać nigdy na linii odrzutu materiału,
• nie usuwać odpadków, wiórów i trociny rękami, a wyłącznie szczotkami i popychaczami, czyniąc to dopiero po zatrzymaniu pilarki,
• przestrzegać zakazu pracy zużytą lub uszkodzoną piłą,
• pamiętać o tym, że nie wolno hamować biegu piły tarczowej ręką lub przy użyciu przedmiotów,
• osoba pracująca na pilarce powinna posiadać sprzęt ochrony osobistej: kask, ochronniki słuchu i okulary ochronne. Powinna też mieć dopasowane ubranie i odpowiednie obuwie,
• przestrzegać określonych w instrukcji zasad ustawienia oprzyrządowania pomocniczego,
• w czasie przerwy w pracy, a także przed opuszczeniem stanowiska pracy należy pilarkę wyłączyć.

Trudno oczekiwać, że nawet przy drastycznym zaostrzeniu przepisów, stan techniczny pilarek ulegnie w najbliższych latach zdecydowanej poprawie. Jednak aby chociaż częściowo ograniczyć złą sławę tych urządzeń, zasady te powinny być bezwzględnie przestrzegane.

1. Bezpieczna obsługa maszyn i urządzeń w gospodarstwie rolnym - KRUS Warszawa 2006
2. Bezpieczna obsługa zwierząt gospodarskich - KRUS Warszawa 2006
3. Niebezpieczne pilarki tarczowe - Marek Mazurkiewicz - BHP w rolnictwie - PIP Warszawa 2006
4. Praca zbiorowa - „Wypadki przy pracy i choroby zawodowe rolników oraz działalność prewencyjna KRUS w 2006 r."- KRUS Warszawa, 2007 r.
5. Kowerski - „Nowe i używane maszyny - nowe przepisy"- PIP Warszawa, 2004 r.
6. Strony internetowe: www.stat.gov.pl; www.pip.gov.pl; www.krus.gov.pl.