Korzyści z realizacji programu rolnośrodowiskowego

W ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 rolnicy mogą otrzymać wsparcie finansowe na realizację Działania Osi 2 - Poprawa środowiska naturalnego i obszarów wiejskich. Podstawową korzyścią jest możliwość uzyskania dodatkowych środków finansowych poza dopłatami bezpośrednimi. Program rolnośrodowiskowy jest przeznaczony dla tych rolników, którzy dobrowolnie zobowiążą się do takiego sposobu gospodarowania, aby poprzez swoje działania przyczyniać się do ochrony środowiska i utrzymania walorów przyrodniczych.
W ramach programu przewidziano różne działania. Działania te nazwano pakietami. W latach 2007 - 2013 wdrażanych jest 9 pakietów, które dzielą się na warianty. Producent rolny na obszarze swego gospodarstwa może wdrażać jeden lub więcej pakietów z dowolną ilością wariantów. Nie można łączyć tylko tych pakietów, które wzajemnie się wykluczają, albo ich wymagania się powtarzają, np. nie można łączyć w jednym gospodarstwie pakietu „rolnictwo zrównoważone" z „rolnictwem ekologicznym", czy pakietu „rolnictwo ekologiczne" z pakietem „ochrona gleb i wód".
Wielu rolników weszło w Program w latach 2004 - 2006 i wielu jest nim wielu zainteresowanych. Możliwości jest dużo. Przed przystąpieniem do programu rolnośrodowiskowego trzeba się jednak dobrze zastanowić, w które pakiety ewentualnie wejść i dokładnie zapoznać się z wymogami. Na pewno nie jest to działanie do zaakceptowania przez wszystkich rolników.

---

W tej chwili w Polsce, jak i w innych krajach UE promuje się system rolnictwa zrównoważonego, polegającego na połączeniu różnych metod produkcji z nawożeniem, wielkością uzyskiwanego plonu, efektami ekonomicznymi, społecznymi i ochroną środowiska. W systemie rolnictwa zrównoważonego rolnicy utrzymują właściwą ilość składników pokarmowych obliczaną na podstawie analizy gleby, potrzeb pokarmowych roślin i celu produkcji.
Niestety, wdrożenie programu rolnośrodowiskowego na poziomie każdego gospodarstwa wprowadza pewne ograniczenia. Jednym z ważniejszych czynników decydujących o wielkości uzyskiwanego plonu jest nawożenie, a Program wprowadza ograniczenia w tym zakresie. W pakiecie „Rolnictwo zrównoważone" rolnik może zastosować do 150 kg N/ha na gruntach ornych i do 120 kg N/ha na użytkach zielonych. Zgodnie z normatywami produkcji wymagania zbóż odnośnie nawożenia nie są zbyt wysokie, a tych w Polsce uprawia się najwięcej. Właściwy dobór dawek nawozowych jest bardzo istotny. Azot może być pobierany w nadmiernej ilości przez rośliny, czego skutkiem jest zmniejszenie odporności na stresy powodowane przez warunki pogodowe i czynniki chorobotwórcze. Azot nie wykorzystany przez rośliny ulega rozproszeniu w środowisku wywołując ujemne skutki. Dobrze przygotowany plan nawozowy umożliwia rolnikowi właściwe nawożenie fosforem i potasem, zgodnie z wymaganiami pokarmowymi uprawianych roślin i zasobnością gleby.
Rolnictwo zrównoważone promuje system stosowania tak małej ilości nawozów jaka jest możliwa i tak dużej, jaka jest konieczna. Jest to rolnictwo bardziej precyzyjne i dokładne, wymagające od rolnika doświadczenia i wszechstronnej wiedzy, co wiąże się z łatwością i szybkością diagnozowania objawów chorobowych i potrzeb pokarmowych. Rolnictwo zrównoważone to połączenie wielu metod i systemów stosowanych dotychczas zarówno biologicznych, agrotechnicznych jak i chemicznych. Właściwie dobrane środki ochrony roślin i nawozy zastosowane w odpowiednim czasie to mniejsze koszty produkcji przy optymalnej wydajności.

---

Innym wymogiem jest właściwe zmianowanie i następstwo roślin po sobie. W uprawie muszą być przynajmniej 3 grupy roślin.
Pakietami zobowiązującymi do uprawy poplonów i międzyplonów jest pakiet: Ochrona gleb i wód. W ostatnich latach nastąpiło uproszczenie zmianowania. Przyczyną tego stanu były: postępująca mechanizacja prac w rolnictwie, specjalizacja produkcji, zwiększony udział zbóż w zasiewach (70-75%), rezygnacja z uprawy roślin okopowych i uproszczenia w agrotechnice. Na skutek nieprzestrzegania przyrodniczych podstaw zmianowania wzrosło zachwaszczenie pól. Nastąpiła kompensacja chwastów, których tempo jest podobne do rośliny uprawnej, a ich nasiona osypują się przed sprzętem zbóż (miotła zbożowa, owies głuchy). Wzrosło też zagrożenie chorobami grzybowymi zbóż (choroby podstawy źdźbła, rdze i mączniaki) i szkodnikami (ploniarki, skrzypionki i mszyce). W efekcie doszło do wyjałowienia i zmęczenia gleby, pogorszenia jej struktury i niekorzystnego bilansu azotu.
Rolnik uprawiając poplony i międzyplony uzyskuje szereg korzyści:
• dodatkowy plon masy organicznej, która może być częściowo wykorzystana na paszę, czy cenny nawóz,
• ochronę gleby przed erozją wietrzną i wodną, wymyciem składników pokarmowych, zwłaszcza azotu,
• zmniejszenie zagrożenia chorobami i niektórymi szkodnikami,
• uaktywnienie działalności mikroorganizmów glebowych,
• poprawę struktury gleby - przerośnięcie profilu glebowego przez korzenie poplonu.
O sukcesie w uprawie międzyplonów i poplonów decydują między innymi wilgotność, przygotowanie gleby przed siewem i dobór odpowiedniego gatunku. Odpowiedni dobór i następstwo roślin rozplanowane na wiele lat przynosi korzyści rolnikowi i dodatnio wpływa na środowisko.
W tym miejscu trzeba jednak wspomnieć również o skutkach ubocznych. Uprawa poplonów i międzyplonów na lekkich słabych glebach prowadzi do zmniejszenia ich wilgotności.  Poplon zaorany wiosną to często opóźnienie siewu zbóż jarych, co może niekorzystnie odbić się na plonie w szczególności w suchym roku.

---

W ramach programu rolnośrodowiskowego potencjalni beneficjenci mogą skorzystać też z pakietu Rolnictwo ekologiczne. Duży udział małych gospodarstw o wielokierunkowej produkcji, bez ścisłej specjalizacji, sprzyja rozwojowi gospodarstw ekologicznych.
Gospodarstwa ekologiczne z powodzeniem mogą rozpocząć pozarolniczą działalność gospodarczą jaką jest agroturystyka. Rolnicy prowadzący gospodarstwa ekologiczne i agroturystyczne nie tylko zarabiają na wynajmie pomieszczeń, ale mogą też sprzedawać posiłki domowe, przetwory z warzyw, owoców, mięsa i mleka.
Dodatkową atrakcją mogą być zwierzęta, do których przysługują dopłaty w ramach pakietu: Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie. Dzieci chętnie zaprzyjaźniają się ze zwierzętami, a kontakt z nimi pozostaje na długo w pamięci. Mówiąc o agroturystyce nie wolno pominąć walorów krajobrazowych, uroku kwiecistych łąk, płynących strumyczków, zarośli, lasów, a także śpiewających ptaków i zwierząt spotykanych
w różnych miejscach.
Należy pamiętać jednak, że realizacja programu rolnośrodowiskowego to nie tylko same korzyści, są też wymogi, które mogą hamować rozwój gospodarstw, wręcz prowadzą do ekstensyfikacji produkcji i z tego względu program ten nie jest dobry dla wszystkich rolników.
Podsumowując można stwierdzić, iż program rolnośrodowiskowy jest przede wszystkim nowym sposobem na ochronę przyrody. Dzięki niemu rolnicy będą mogli aktywnie włączyć się w działania służące zachowaniu walorów przyrodniczych obszarów wiejskich. Poza tym zaplanowany rozsądnie może przynieść dodatkowe korzyści niektórym rolnikom.

Marzena Lis
MODR Oddział Siedlce