22 571 61 00
Pogoda 
e-usługi
strefa doradcy
Ochrona globalnego klimatu a fundusze strukturalne Unii Europejskiej
Globalne ocieplenie należy do najpoważniejszych problemów, z jakimi ludzkość będzie musiała zmierzyć się w XXI stuleciu. Jego konsekwencje wpłyną nie tylko na środowisko naturalne, ale także na życie społeczne i gospodarcze.
Fundusze oferowane przez Unię Europejską mogą przyczynić się do ograniczenia skutków tego niekorzystnego zjawiska.Niepokój naukowców budzi fakt, że masowe spalanie węgla spowodowało wzrost koncentracji w atmosferze najważniejszego gazu cieplarnianego - dwutlenku węgla (CO2). W wyniku działalności człowieka wzrosła także koncentracja w atmosferze innych gazów cieplarnianych: metanu, podtlenku azotu oraz nie występujących naturalnie w przyrodzie gazów przemysłowych: freonów i halonów. Szybki wzrost stężenia tych gazów sprawia, że na naszej planecie jest coraz cieplej.
Jednym z najpoważniejszych skutków globalnego ocieplenia może okazać się podniesienie się poziomu oceanów, spowodowany rozszerzaniem się wód pod wpływem ciepła oraz topnieniem lądolodów i lodowców. Wzrost poziomu wód morskich spowoduje zalanie najbardziej produktywnych i charakteryzujących się największą różnorodnością genetyczną ekosystemów, zasolenie ujść rzek i zatopienie wiele wysp i atoli morskich. Skład gatunkowy i produktywność ekosystemów morskich ulegną zmianie. Ponieważ strefy nadmorskie charakteryzują się najczęściej wysoką aktywnością gospodarczą, ich zalanie pociągnie za sobą liczne ujemne skutki społeczne i ekonomiczne.
Inne skutki ocieplenia klimatu to m.in.:
- Deficyt wody: zmiany klimatyczne ograniczą dostęp do bezpiecznej wody pitnej. Problem braku wody pitnej dotknie jednego na sześciu mieszkańców naszej planety. Zanik lodowców, które obecnie dostarczają wody pitnej ponad miliardowi ludzi, będzie miał niezwykle istotne skutki społeczne i gospodarcze. Ponadto, ze względu na zmiany w częstości i ilości opadów, powiększą się obszary dotknięte suszami. Również w Polsce ocieplenie klimatu będzie miało ogromny wpływ na zasoby wodne. Już teraz w wielu regionach dostęp do zasobów wody o wysokiej klasie czystości staje się coraz częściej czynnikiem ograniczającym możliwość rozwoju.
- Klęska głodu: ze względu na niestabilność warunków klimatycznych i zaburzenia pogodowe zmniejszą się plony. Wiele społeczności straci podstawowe źródła żywności w wyniku migracji albo zaniku niektórych gatunków ryb.
- Zagrożenia zdrowotne: ekstremalne zjawiska pogodowe wywrą bezpośredni wpływ na zdrowie ludzi i zwierząt. Wzrost temperatury w strefach umiarkowanych doprowadzi ponadto do zmiany zasięgu występowania chorób tropikalnych.
- Zagrożenia dla gospodarki: zagrożony będzie rozwój sektora:
- ubezpieczeń (zwiększy się ryzyko ubezpieczeń od skutków katastrof naturalnych powodowanych przez warunki klimatyczne: powodzi, susz, huraganów itp.; firmy ubezpieczeniowe będą odmawiać ubezpieczania właścicieli nieruchomości, rolników, przemysłowców od skutków gwałtownych katastrof klimatycznych),
- turystyki (wzrost temperatury zimą ograniczy możliwość uprawiania sportów zimowych; wzrost temperatury latem spowoduje rozwój toksycznych sinic i alg w wodach morskich, co ograniczy możliwość wypoczynku na terenach nadmorskich; przełoży się to na obniżenie przychodów ludzi utrzymujących się z turystki)
- rolnictwa (pojawienie się nowych szkodników i chorób, ograniczenie upraw niektórych roślin - przy wzroście temperatury o 2oC, plon ziemniaka w Polsce może spaść o nawet 70%),
- gospodarki komunalnej (konieczne stanie się wprowadzenie nowych norm dla infrastruktury - trzeba będzie np. zmodernizować sieci kanalizacji burzowej, ze względu na wyższą gęstość deszczy czy stworzyć nowe normy dla budownictwa, ze względu na bardziej huraganowe wiatry itp.).
- Zagrożenie różnorodności biologicznej: jeżeli wzrost średniej globalnej temperatury przekroczy 1,5 - 2,5°C, około 20-30 % gatunków roślin i zwierząt będzie zagrożonych wyginięciem.
- Migracje klimatyczne: susze i powodzie spowodują, że około dwieście milionów ludzi stanie się tzw. uchodźcami klimatycznymi. Część z tych uchodźców trafi również do Polski, ponieważ jest ona postrzegana jako kraj bogaty.
Proces tych zmian już się rozpoczął. Wyniki analiz Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu wskazują, że dla jego powstrzymania konieczne jest zmniejszenie całkowitej emisji gazów cieplarnianych o co najmniej 20% do 2020 roku i o 60-80% do roku 2050. Unia Europejska od wielu lat jest liderem przeciwdziałania zmianom klimatycznym, starając się w ten sposób budować swoją silną pozycję na arenie międzynarodowej. Podczas szczytu w marcu 2007 przyjęto cele unijnej polityki energetycznej i klimatycznej, zwane potocznie „3 razy 20 do 2020". Dotyczą one:
- zwiększenia efektywności energetycznej o 20% do roku 2020
- zwiększenia do 20% udziału energii ze źródeł odnawialnych w całkowitym finalnym zużyciu energii w Unii do roku 2020 i do 10% udziału biopaliw w paliwach transportowych
- zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych o co najmniej 20% w porównaniu z rokiem 1990, a nawet do 30%, pod warunkiem, że inne kraje rozwinięte zobowiążą się do porównywalnej redukcji.
Polska powinna podejmować działania na rzecz efektywnego wykorzystania energii, jej oszczędzania ipozyskiwania ze źródeł odnawialnych oraz wspierania niskoemisyjnych form transportu. Bez prac w tym zakresie nie będzie możliwe osiągnięcie krajowych i unijnych celów polityki klimatycznej.
Instrumentem ochrony klimatu powinny być także fundusze strukturalne. Fundusze te mogą być wydatkowane w różny sposób, Unia Europejska wprowadza bowiem stosunkowo elastyczne kryteria ich przyznawania. Zachodzi więc ryzyko, że zostaną one przeznaczone na działania, które nie tylko nie będą sprzyjać ochronie klimatu, ale wręcz spowodują wzrost emisji gazów cieplarnianych. Dlatego należy zadbać o to, by stosunkowo duża ich część została przeznaczona na projekty pożądane z punktu widzenia realizacji polityki klimatycznej.
Ochrona klimatu nie jest priorytetem programów wsparcia UE. Tym niemniej programy operacyjne przewidują możliwość współfinansowania działań, które odpowiednio realizowane mogą wspomagać ochronę klimatu lub działania adaptacyjne do jego zmian. Do najważniejszych rodzajów przedsięwzięć, które skutkować będą bezpośrednim lub pośrednim ograniczeniem emisji gazów cieplarnianych, można zaliczyć:
- rozwój odnawialnych źródeł energii
- modernizację infrastruktury energetycznej
- wspieranie zrównoważonych form transportu (transport publiczny, ścieżki rowerowe, koleje, transport wodny)
- zwiększanie pochłaniania węgla
- inwestycje w przedsiębiorstwach produkcyjnych, które mogą prowadzić do innowacji technologicznych i zmniejszenia emisji GHG
- inwestycje badawczo-rozwojowe
- inwestycje w infrastrukturę społeczeństwa informacyjnego umożliwiające rozwój telepracy i e-usług (np. budowa sieci szerokopasmowych)
- rewitalizację miast prowadzoną zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju (rozwój transportu miejskiego, systemy zarządzania ruchem, termomodernizacja).
Fundusze strukturalne na działania przyczyniające się do ochrony klimatu są dostępne w ramach różnych programów operacyjnych opracowanych przez polski rząd. Najważniejsze z nich to: Infrastruktura i Środowisko, Rozwój Obszarów Wiejskich (PROW), Zrównoważony Rozwój Sektora Rybołówstwa i Przybrzeżnych Obszarów Rybackich (ZRSRiPOR). Takie działania wspiera także większość wojewódzkich programów operacyjnych oraz Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego, Norweski Mechanizm Finansowy, Współpraca Terytorialna i Europejski Instrument Sąsiedztwa i Partnerstwa.
Redukcji emisji gazów cieplarnianych służą takie projekty, jak budowa ścieżek rowerowych, urządzenie parków leśnych w miastach czy modernizacja systemu produkcji i dystrybucji ciepła. W Polsce z powodzeniem realizowane są przedsięwzięcia, które przyczyniają się do ochrony klimatu. Sukcesem okazały się np. instalacje systemów fotowoltanicznych na budynkach użyteczności publicznej, modernizacja przedsiębiorstw ciepłowniczych i systemów ciepłowniczych miast czy termomodernizacja obiektów użyteczności publicznej. Dzięki takim inwestycjom nie tylko chronimy przyszłość naszej planety, ale także uzyskuje znaczne oszczędności finansowe. Szanse na wdrażanie takich rozwiązań stwarzają fundusze dostępne w Unii Europejskiej. Odpowiednie ich wykorzystanie przyczyni się do wzrostu jakości życia i zapewni bezpieczeństwo przyszłym pokoleniom.
Publikacja powstała w oparciu o materiały przygotowane przez Instytut na rzecz Ekorozwoju w ramach programu EKO - HERKULES, współfinansowanego ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.
Jolanta Drążkiewicz
MODR PZD Grójec
