Stare odmiany w programie rolnośrodowiskowym

Krajowy Program Rolnośrodowiskowy wspiera ochronę bioróżnorodności na obszarach rolniczych. Chodzi o to, aby te rośliny, których uprawa została wyparta przez wydajniejsze gatunki i zapomniana - nie zanikły. Celem jest ochrona ich genotypów, możliwość wykorzystania ich walorów w przyszłości oraz zachowanie dawnych osiągnięć hodowlanych w stanie naturalnym.

Pakiet 6 Programu Rolnośrodowiskowego ma za zadanie chronić stare odmiany roślin uprawnych, które są zagrożone wyginięciem. Został on podzielony na 4 warianty, których dofinansowanie przedstawia poniższa tabela:

Uprawa lokalnych odmian

W wariantach   6.1 i 6.2 minimalna powierzchnia upraw rolniczych to 0,30 ha, a upraw

warzywnych 0,15 ha.

Można uprawiać rośliny z załącznika 4 MRiRW takie jak:

• krzyca Secate cereale var multicale (roślina dwuletnia),
• pszenica płaskurka Triticum diccocum (roślina jednoroczna),
• pszenica samopsza Triticum monococcum(roślina jednoroczna),
• proso Panicum miliaceum L. (roślina jednoroczna),
• owies szorstki Avena strigosa Schreb(roślina jednoroczna).,
• lnicznik siewny Camelina sativa L(roślina jednoroczna).,
• komonica błotna Lotus uliginosus Schkuhr (roślina wieloletnia),
• nostrzyk biały Melilotus alba Medik. (roślina jednoroczna)
• sałata łodygowa (szparagowa) Lactuca sativa (roślina jednoroczna),
• lędźwian siewny Lathyrus sativus L. (roślina jednoroczna),
• soczewica jadalna Lens culinaris Medik(roślina jednoroczna).,
• pasternak Pastinaca sativa L. (roślina dwuletnia). 

Wysiewając nasiona wymienionych roślin można skorzystać z zasobów własnych, lub dokonać wymiany sąsiedzkiej - nie musi być to materiał kwalifikowany. W produkcji  towarowej (wariant 6.1) należy zaplanować wysiew konkretnej rośliny na poszczególnych działkach rolnych, na okres 5. lat.

W produkcji nasiennej towarowej (wariant 6.2. ) oprócz planu wysiewu należy dodatkowo wykonać analizę materiału siewnego w akredytowanym laboratorium. Ma ona obejmować
3 parametry: minimalną czystość analityczną, minimalną zawartość nasion innych gatunków oraz minimalną zdolność kiełkowania.

Musimy sobie zdawać sprawę z tego, iż większość nasion tych roślin nie jest łatwa do zdobycia, gdyż obecnie praktycznie ich się nie uprawia. Najbardziej  dostępnymi gatunkami są proso, nostrzyk biały, ewentualnie soczewica, ale zachęcam rolników do poszukiwań innych starych odmian z listy.

Samodzielna produkcja nasion

W przypadku wariantu 6.3. sprawa wygląda bardziej skomplikowanie, gdyż należy podpisać umowę z bankiem genów na rozmnażanie nasion. Maksymalna wielkość poletka doświadczalnego wynosi 0,30 ha.

Wymogi wariantu 6.3 są następujące:

• umowa z bankiem genów na rozmnażanie nasion;
• przygotowanie planu realizacji wariantu;
• minimalna łączna powierzchnia dla upraw kontraktowanych  przez bank genów wynosi
  0,1 ha; maksymalna powierzchnia 0,3 ha. Produkcja nasienna na małych powierzchniach wymaga zachowania szczególnych zasad izolacji. Co najmniej 50% powierzchni objętej płatnością stanowią uprawy będące przedmiotem rozmnożeń. Pozostałą powierzchnię stanowi otulina - obsiew innym gatunkiem, czarny ugór lub koszona murawa w zależności od rozmnażanych gatunków. Typ otuliny określany jest w umowie.
• prowadzenie dokumentacji uprawy i udostępnianie jej nadzorującemu pracownikowi banku genów;
• potwierdzenie przez bank genów wymaganej jakości nasion.

Instytucjami, od których można uzyskać materiał rozmnożeniowy są: Arboretum i Zakład

Fizjografii w Bolestraszycach, Instytut Genetyki Roślin PAN Poznań, Instytut  Włókien Naturalnych 
i Roślin Zielarskich Poznań, Instytut Uprawy, Nawożenia  Gleboznawstwa

Państwowy Instytut Badawczy Puławy, Katedra Roślin Warzywnych i Leczniczych, Wydział Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu SGGW Warszawa, Instytut Genetyki i Hodowli Roślin Wydział Agrobioinżynierii Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Ogród Botaniczny Centrum Zachowania Różnorodności Biologicznej w Powsinie, Zespół Parków Krajobrazowych Chełmińskiego i Nadwiślańskiego w Świeciu.

Ochrona sadów tradycyjnych

Ciekawym wariantem są „sady tradycyjne”, coraz rzadziej spotykane na obszarach rolniczych. Sad tradycyjny musi obejmować co najmniej 12 drzew mających powyżej 15 lat
i reprezentujących nie mniej niż 4 odmiany lub gatunki; przy czym korony drzew rozpoczynają się na wysokości od 120 cm a obwód ich pni na wysokości około 1 m jest nie mniejszy niż 47 cm Liczba drzew w przeliczeniu na 1 ha powierzchni sadu nie może być mniejsza niż 90 sztuk

Wymogi wariantu 6.4.:

• Wykonywania podstawowych zabiegów pielęgnacyjnych, takich jak:
• Cięcie sanitarne drzew i prześwietlające nadmiernie zagęszczone korony,
• usuwanie odrostów i samosiewów,
• Bielenie pni starych drzew,
• Zabezpieczenie pni młodych drzew przed ogryzaniem przez gryzonie,
• Utrzymanie ogólnego porządku w sadzie,
• Koszenie i usuwanie trawy lub wypasanie.

Przykładowe stare odmiany

Odmiany jabłoni – przykłady: Ananas Bierżenicki, Antonówka Półtorafunt., Aporta, Babuszkino, Beforest, Boiken, Bukówka, Cellini, Cesarz Wilhelm, Charłamowska , Cytrynówka, Glogierówka, Grafsztynek Czerwony, Grafsztynek Finlandzki, Grafsztynek Prawdziwy, Grahama , Jubileuszowe, Grochówka, Gruchoty, Jakub Lebel, Kalwilla Jesienna , Kantówka, Gdańska, Kardynalskie, Koksa Pomarańczowa, Kosztela, Kronselska, Królowa, Krótkonóżka, Książę Albrecht Pruski, Książęce, Kuzynek Buraczek, Landsberska, Malinowa Oberlandzka, Montwiłówka, Niezrównane Peasgooda, Ontario, Oliwka, Czerwona, Oliwka Inflancka, Pepina Linneusza, Pepina Ribstona, Piękna z Barnaku , Piękna
z Hrnhutt, Piękna z Rept, Rajewskie, Rarytas Śląski, Reneta Ananasowa, Reneta , Baumana, Reneta Blenheimska, Reneta Gwiazdkowa , Reneta Kasselska, Reneta Kulona, Reneta Muszkatołowa, Reneta Orleańska, Reneta Sudecka, Reneta Szampańska, Reneta Szara, Reneta Złota, Reneta Zuccalmagilio, Różanka Polska, Ryszard Żółty, Signe Tillisch, Suislepper, Sztetyna Czerwona, Sztetyna Zielona, Titówka, Złotka Kwidzyńska, Zorza, Żeleźniak.

Odmiany grusz – przykłady: Bera Liońska, Bera Szara, Bera Ulmska, Bergamota Czerwona Jesienna, Boika, Cytrynówka, Diuszesa Wczesna, Dobra Ludwika, Dobra Szara, Dr Jules Gujot, Dziekanka Lipcowa, Dziekanka Jesienna, Flamandka, Józefinka, Kalebasa Płocka, Kongresówka, Król Sobieski, Amanlisa, Bera Boska, Bera Diela, Księżna Elza, Napoleonka, Owsianka, Panienka, Paryżanka, Patawinka, Pomarańczówka, Proboszczówka, Pstrągówka, Pstrągówka Zimowa, Salisbury, Tongrówka, Urbanistka, Winiówka Francuska, Żyfardka.

Odmiany czereśni: Bladoróżowa, Czarna Późna, Donissena Żółta, Gubeńska, Gubińska Czarna, Kanarkowa, Kassina, Kozerska, Kunzego, ,Lotka Trzebnicka, Merla, Miodówka, Przybrodzka, Sercówka Nieszawska, Wczesna Riverso, Wolska

Odmiany wiśni: Hiszpanka, Hortensja, Książęca, Minister Podbielski, Pożóg 29, Szklanka Wielka, Wczesna Ludwika, Włoszakowice, Wróble, wiśnie odroślowe lokalne.

Odmiany śliw: Brzoskwiniowa, Fryga, Kirka, Lubaszka, Mirabelka z Nancy, Renkloda Zielona, Węgierka, Łowicka.

***

UWAGA: W celu uzyskania dofinansowania należy skontaktować się z doradcą rolnośrodowiskowym i sporządzić 5-letni Plan Działalności Rolnośrdowiskowej. Dodatkowo corocznie należy składać wnioski o dofinansowanie do BP ARiMR w terminie od 15 marca do 15 maja. Dużym uproszczeniem dla rolników jest umieszczanie danych do programu rolnośrodowiskowego we wniosku o płatności bezpośrednie. Doradcy rolnośrodowiskowi czekają na rolników w siedzibach Oddziałów oraz Terenowych Zespołach Doradztwa.

Krystyna Szczygielska

MODR Oddział Siedlce

Przyg. ade