Uprawa roślin strączkowych, a poprawa żyzności gleb
Poprawna gospodarka substancją organiczną gleby w obecnych warunkach zyskuje na znaczeniu, gdyż systematycznie spada obsada zwierząt, a ponad 40% gospodarstw zrezygnowało całkowicie z produkcji zwierzęcej.
W gospodarstwach takich, dla utrzymania zrównoważonego bilansu próchnicy w glebie, konieczna jest uprawa roślin wzbogacające glebę w związki próchniczne.
Zawartość substancji organicznych w glebie decyduje o:
- zdolności zatrzymywania i gromadzenia składników pokarmowych,
- pojemności wodnej i zdolności zatrzymywania wody,
- strukturze gruzełkowatej, ułatwiającej mechaniczną uprawę roli,
- aktywności biologicznej,
- barwie i właściwościach cieplnych gleby,
- wydzieliny korzeniowe niektórych roślin (gryka, gorczyca) ograniczają rozwój szkodników glebowych.
***
W uproszczeniu uprawiane rośliny można podzielić na trzy grupy:
- wzbogacające glebę - są to wieloletnie rośliny pastewne-motylkowate i ich mieszanki z trawami, rośliny strączkowe, inne uprawiane, jako nawóz zielony,
- zubożające glebę - rośliny okopowe, warzywa korzeniowe, kukurydza,
- rośliny o małym ujemnym wpływie na bilans próchnicy lub neutralne- zboża i rośliny oleiste.
Z uwagi na to, że w województwie mazowieckim zasobność gleb w związki próchniczne jest niska, coraz więcej uwagi należy poświęcić uprawie roślin strączkowych. Spełniają one ważną rolę w zwiększaniu produkcyjności gleb. Ich korzystna rola w użyźnianiu gleby polega na:
- wzbogaceniu gleby w substancję organiczną i składniki pokarmowe dzięki resztkom pożniwnym, których sucha masa średnio wynosi od 1–8 t/ha;
- drenującym działaniu na glebę i poprawie stosunków wodno-powietrznych (głęboki system palowy po obumarciu zostawia w glebie liczne kanaliki ułatwiające rozwój roślinom następczym);
- uruchomieniu składników pokarmowych z głębszych pokładów gleby, dzięki głębokiemu systemowi korzeniowemu,
- poprawie bilansu azotu w glebie (symbioza z bakteriami brodawkowymi, które wiążą wolny azot z powietrza),
- poprawie stanu fitosanitarnego gleby,
- poprawie struktury gleby,
- wzrostowi ilościowemu i jakościowemu plonów roślin następczych.
***
O wysokości uzyskiwanych plonów strączkowych w dużej mierze decydują warunki środowiskowe, czynniki agrotechniczne oraz właściwości odmian.
Groch jadalny i ogólnoużytkowy oraz łubin biały mają duże wymagania glebowe i powinny być uprawiane na glebach zasobnych w składniki pokarmowe, dobrze zatrzymujących wodę, o odczynie w przedziale od 6 do 7 pH.
Łubin żółty ma najmniejsze wymagania glebowe i najlepiej udaje się na glebach klasy 5, o odczynie w przedziale od 5 do 6 pH. Nie znosi on gleb o odczynie obojętnym i zasadowym oraz świeżo wapnowanych.
Pod uprawę roślin strączkowych powinno się przeznaczać pole co 4-5 lat, ze względu na rozwój bakteriofagów niszczących bakterie brodawkowe oraz na nasilenie występowania chorób, szkodników i chwastów.
***
Uprawę gleby pod siew roślin strączkowych rozpoczyna się od zbioru przedplonu (najczęściej zboża). Następnie przeprowadzamy podorywkę stwarzającą dobre warunki do wschodów nasion chwastów, które niszczymy poprzez kilkakrotne bronowanie (dzięki temu jednocześnie zapobiegamy zaskorupianiu się gleby oraz jej parowaniu). Przed zimą wykonujemy orkę zimową. Wiosną włókowanie, bronowanie i kultywatorowanie - tylko na glebach zwięzłych, silnie zbitych.
Nawozy fosforowo-potasowe na glebach cięższych wysiewa się jesienią - pod orkę zimową, a na glebach lekkich wiosną – przed uprawą przedsiewną. Nawożenie mineralne powinno być ustalone na podstawie zasobności gleby. Azotowe stosuje się tylko przy uprawie grochu w jednorazowej dawce przedsiewnej (startowej) w ilości 20-30 kg/ha.
Termin siewu, który ma znaczący wpływ na plon nasion, przypada w okresie siewu owsa i pszenicy jarej. Rośliny strączkowe wysiewa się bardzo wcześnie.
W okresie początkowego rozwoju znoszą one przymrozki do -5 C. Do kiełkowania potrzebują dużo wody, a w niższych temperaturach lepiej rozwija się system korzeniowy i rośliny szybciej przechodzą jarowizację. Powoduje ona szybsze przejście z rozwoju wegetatywnego (tworzenie zielonej masy) do generatywnego (tworzenie nasion) oraz lepsze kwitnienie i wiązanie strąków.
***
Głębokość przykrycia nasion to około 3 cm w wypadku łubinów, i 6-8 cm w wypadku grochu. Optymalna ilość wysiewu nasion strączkowych jest uzależniona od masy 1000 nasion wysiewanych. Normę wysiewu na 1ha trzeba każdorazowo ustalać w oparciu o aktualną zdolność kiełkowania i masę 1000 nasion materiału przeznaczonego do siewu.
Pielęgnacja plantacji polega głównie na zwalczaniu zachwaszczenia. Podstawowym zabiegiem pielęgnacyjnym jest bronowanie niszczące wschodzące chwasty. W przypadku zwalczania chwastów, chorób oraz szkodników przy pomocy środków chemicznych stosujemy się do zaleceń aktualnego programu ochrony roślin.
Zbioru nasion dokonuje się jednoetapowo kombajnem. W latach, gdy występują złe warunki atmosferyczne, w trakcie zbioru nasion dokonujemy desykacji roślin zgodnie z zaleceniami programu ochrony roślin. Po zbiorze nasiona czyścimy i suszymy.
Zygmunt Wiśniewski
MODR w Warszawie
PZD Grójec
Przyg. A.D.