„Mała retencja-duże korzyści dla przyrody i rolnika” - pod takim hasłem Mazowiecki Ośrodek Doradztwa Rolniczego zorganizował wyjazd studyjny w zakresie operacji pt. „Wsparcie dla tworzenia Lokalnych Partnerstw ds. Wody” w ramach Planu Działania Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich Plan Operacyjny na lata 2020-2021 w zakresie Sieci na rzecz innowacji w rolnictwie i na obszarach wiejskich, finansowanej ze środków II schematu Pomocy Technicznej Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020. Uczestnikami wyjazdu studyjnego byli doradcy, przedstawiciele lokalnych jednostek samorządowych i rolnicy.

Wydarzenie odbyło się 19-20.10.2021 roku na terenie Biebrzańskiego Parku Narodowego. Rozpoczęło się od sesji wykładowej, w kompleksie hotelowo-konferencyjnym „Bartlowizna. Serce Biebrzy”. Profesor Mateusz Grygoruk ze Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie zajął słuchaczy tematem współczesnych wyzwań gospodarki wodnej w rolnictwie. Racjonalne gospodarowanie wodą powinno opierać się na ograniczeniu ryzyka utraty zasobów wód podziemnych, poprzez spowalnianie odpływu wody z krajobrazu. Na przykładzie kilkudziesięcioletnich obserwacji funkcjonowania zbiornika Siemianówka wiadomo, że inwestycje silnie ingerujące w doliny rzeczne, nie zawsze będą skutecznym sposobem  zapobiegania suszy, a wręcz mogą przyczyniać się do jej pogłębienia na terenie zlewni. W pierwszej kolejności retencję należy opierać na działaniach najbardziej zbliżonych do naturalnych procesów zachodzących w dolinie rzecznej, pamiętając że rzeki i tereny podmokłe są już inwestycją samą w sobie.

Michał Miazga (przy współudziale Pauliny Dzierży) z Regionalnego Centrum Ekologicznego, REC Polska przedstawił działania, które podjęto na terenie Kampinoskiego Parku Narodowego, w celu spowolnienia odpływu wody i zatrzymania jej na terenach bagiennych w okresach suszy. Na rowach w dolinie Łasicy, Wilczej Strugi i sąsiedztwie Kanału Zaborowskiego zostały zbudowane liczne przetamowania (progi piętrzące, brody, przepusty z klapą zwrotną, zastawki). Ich działanie zostało tak zaplanowane, aby woda została na mokradłach, ale jednocześnie nie powodowała problemów w użytkowaniu rolniczym przyległych terenów.

Sesję wykładową zakończyło wystąpienie Joanny Zawadzkiej i Adama Bernatowicza-pracowników Biebrzańskiego Parku Narodowego. Sieć hydrograficzna parku została zmieniona wskutek wykopania w XIX wieku kanałów odwadniających (Kanału Woźnawiejskiego, Kanału Rudzkiego, Kapickiego) i intensywnych prac melioracyjnych w XX wieku. Działania te doprowadziły do zmian warunków wodnych-szybszego odpływu wód i znaczącego obniżenia poziomu wód gruntowych, doprowadzając do osuszenia terenów bagiennych. Aby zapobiec dalszym negatywnym skutkom tych melioracji, Biebrzański Park Narodowy realizuje projekt Renaturyzacja sieci hydrograficznej w Basenie Środkowym Doliny Biebrzy”. W wyniku zrealizowanych dotychczas założeń projektu,  udało się m.in. ograniczyć odpływ wód Kanałem Woźnawiejskim do Jerzgni, zbudować 5 progów piętrzących i 2 zastawki na Kanale Kapickim oraz zmodernizować Jaz Modzelówka, w celu przywrócenia przepływu w starym korycie rzeki Ełk.

Drugiego dnia uczestnicy wyjazdu obejrzeli wybrane urządzenia wodne, które powstały w trakcie realizacji projektu. Jaz w Modzelówce, który przeszedł gruntowną modernizację, to pierwszy etap przebudowy węzła Modzelówka, który umożliwi skierowanie wód starym korytem rzeki Ełk. Inwestycja ma na celu stopniowe odtwarzanie naturalnych stosunków wodnych w rejonie Basenu Środkowego doliny Biebrzy, co poprawi również warunki wilgotnościowe wymagane dla rolniczego użytkowania okolicznych terenów. Utrzymanie stałych przepływów w korycie Ełku w okresach suszy, zapewni użytkom zielonym odpowiednie zasób wody.

Nad Kanałem Woźnawiejskim, wybudowano jaz, 6 progów stabilizujących poziom wody oraz przepławkę dla ryb. Infrastruktura ta ma poprawić uwilgotnienie siedlisk bagiennych i zainicjować procesy renaturyzacyjne. Uczestnicy zapoznani zostali z założeniami dotyczącymi funkcjonowania jazu i progów zwalniających. Nadrzędnym zadaniem tej budowli hydrotechnicznej jest kierowanie większości wód do pierwotnego koryta rzeki Jerzgni. W związku z tym możliwe stało się odtworzenie naturalnego charakteru przepływu wód w rzece, nawadnianie terenów sąsiadujących oraz zahamowanie odwadniającego działania Kanału. Przy wysokich stanach wód, jaz jest całkowicie otwierany w celu kierowania nadmiaru wody do Kanału. Takie działanie zabezpiecza przed zalaniem grunty użytkowane przez lokalne społeczności.

Tekst: Kamil Kryński

Zdjęcia: Krystyna Szczygielska, Wiesław Tarkowski