Agroleśnictwo to zrównoważony sposób użytkowania ziemi, w którym wykorzystywana jest wiedza z zakresu rolnictwa i leśnictwa, w celu zoptymalizowania efektów ekonomicznych i ekologicznych produkcji żywności przy równoczesnej produkcji biomasy drzewnej.

Główne zalety produkcyjne systemów agroleśnych są związane z lepszym wykorzystaniem zasobów w skali przestrzennej i czasowej, co jednocześnie może zwiększyć korzyści środowiskowe poprzez zmniejszenie strat składników pokarmowych z gruntów rolnych, zwiększenie sekwestracji węgla oraz zwiększenie różnorodności biologicznej.

Innowacyjne rozwiązania w gospodarce rolno-leśnej, to nowoczesne sposoby produkcji rolnej z wykorzystaniem dawnych metod prowadzenia gospodarstw.

Wizyty studyjne w gospodarstwach prowadzących takie praktyki posiadają ogromny wkład w kształtowaniu planów do dalszego rozwoju. W poszukiwaniu przykładów dobrych praktyk z zakresu agroleśnictwa, w dniach 22-26 maja br. odbył się wyjazd studyjny do Belgii, Niemiec i Szwajcarii.

Belgia

Naszą europejską wizytę rozpoczęliśmy od instytutu naukowego INAGRO w Belgii. Pracownicy instytutu prowadzą szeroko zakrojony program badawczy ukierunkowany na praktykę. Badania odbywają się na terenie instytutu  badawczego oraz w gospodarstwach rolnych współpracujących z jednostką. Uzyskana wiedza i doświadczenie służą do świadczenia profesjonalnej pomocy doradczej rolnikom danego regionu.

W trakcie wizyty pracownicy instytutu zaprezentowali eksperyment polowy – uprawę orzechów włoskich w systemie alejowym wraz z uprawami warzyw i zbóż. Jest to doświadczenie prowadzone na działce o powierzchni 1,4 ha i obejmuje 5 pasów drzew w ostępach 24 metrów, pomiędzy którymi prowadzona będzie uprawa zbóż i warzyw w płodozmianie 6-letnim.

1 – pole doświadczalne z nasadzeniami drzew

W trakcie doświadczenia monitorowana jest bioróżnorodność w glebie i na powierzchni, wskaźniki meteorologiczne, zacienienie upraw, a także prowadzona szczegółowa analiza gleby. Celem prowadzonego doświadczenia jest analiza opłacalności stosowania systemu rolno-leśnego.

2 – uczestnicy wyjazdu i pracownicy INAGRO obok stacji monitorującej

Z Instytutem współpracuje gospodarstwo pana Jahnna (system leśno-pastwiskowy), w którym praktykowany jest wypas bydła na pastwiskach z 3-letnimi nasadzeniami drzew orzechowych. W celu ochrony młodych nasadzeń, rolnik samodzielnie wykonał konstrukcje stanowiące osłonę dla drzew.

3 –  konstrukcja ochronna wykonana przez rolnika

 Instytut Inagro na terenie pastwiska prowadzi badania i analizę gleby.

 4 – uczestnicy wyjazdu na tle systemu leśnopastwiskowego

Odwiedziliśmy także gospodarstwo, z jednym z najstarszych w Europie systemów alejowych, m.in: znajduje się tam ponad 20 - letnia aleja drzew orzechowych.

5 – drzewa orzechowe oraz wierzby;

6 – uczestnicy wyjazdu na tle 20-letniej alei drzew orzechowych

Gospodarstwo współpracuje z ILVO (Flanders Research Insritute for Agriculture, Fisheries and Food) prowadząc wspólne badania nad doborem gatunków drzew do systemów alejowych, stąd prezentacji dokonał przedstawiciel ILVO. Badania obejmują uprawy zbóż z nasadzeniami drzew plonujących (wiśnie i kasztany jadalne).

7 – badane nasadzenia drzew wraz z uprawą zbóż

Wizyta w gospodarstwach na terenie Niemiec

1. Gospodarstwo ekologiczne Biolandhof, o powierzchni 75 ha upraw zielonych i 13 ha sadów owocowych. Na jego terenie prowadzony jest system leśno- pastwiskowy, z wypasem bydła rasy glan – gatunku typowego dla terenów zachodnich Niemiec. Jest to bydło żołędziowe, rasa zwierząt zagrożonych wyginięciem w regionie. Wypas bydła odbywa się w systemie rotacyjnym na różnych pastwiskach, w tym w systemie leśno-pastwiskowym. Nasadzenie to głównie drzewa owocowe w sadach łąkowych. Pozyskane owoce są przetwarzane na soki dostępne w sklepie przy gospodarstwie oraz w znanych sieciowych marketach.

8 – uczestnicy wraz z pracownikiem gospodarstwa w pobliżu system leśno- pastwiskowego; 

9 – na tle pastwisk

2. Gospodarstwo ekologiczne Hof Lebensberg w Nadreii prowadzi zarówno szkółkę roślin, jak i uprawę warzyw i owoców. Obecnie 30 ha gruntów znajduje się w systemie rolnoleśnym, jednak właściciele planują powiększenie tych obszarów. Drzewa - głównie orzechy i kasztany jadalne, posadzono na terenach dawnych lasów, co wzbogaca także krajobraz.

10 – pracownik gospodarstwa przedstawiający zastosowany system rolnoleśny;

Nasadzenia zostały przeprowadzone w systemie alejowym dla ułatwienia zbiorów zarówno z plonujących drzew, jak i z upraw warzywnych. W gospodarstwie praktykowana jest uprawa bezorkowa, aby zredukować ilość zabiegów agrotechnicznych. Głównym celem prowadzenia systemu rolnoleśnego jest zapewnienie optymalnych warunków dla upraw przy stale zmieniającym się klimacie.

11 – pomiędzy uprawą kończyny a nasadzeniami drzew;

12 – nowe metody uprawy warzyw bezpośrednio pod drzewami owocowymi

3. Państwowa winnica Badenii-Wirtembergii, która od 2019 roku wraz z Uniwersytetem Leśnym Rottenburg prowadzi badania nad możliwością wypasu owiec na obszarach winnic.

13 – prezentacja dotychczasowych wyników badań nad wypasem owiec na obszarze winnicy

Wypas owiec regulowany jest stanem wegetacyjnym winorośli tak aby nie uszkodziły roślin. W trakcie okresu wzrostu pąków kwiatowych owce są przepędzane z systemu by nie niszczyć roślin, powracają w okresie sierpnia i zostają aż do października a nawet dłużej przez okres zimy. Zwierzęta pomagają również w usuwaniu liści, co jest praktyką stosowaną regularnie w winnicach. Głównie wykorzystuje się rasy owiec, które nie niszczą pędów i pni oraz nie sięgają do wierzchołków roślin np. rasa bretońska o wysokości max. 20 cm. Ta forma jednoczesnej uprawy i wypasu w winnicy, staje się coraz bardziej popularna w Badenii, ale również w innych landach Niemiec. Prowadzenie takiego systemu upraw pozwala ograniczyć stosowanie pestycydów, herbicydów i maszyn rolniczych, mniej efektywnych na stromych zboczach. Takie rozwiązania cieszą się coraz większym zainteresowaniem okolicznych rolników.

14 – przedstawiciel winnicy w trakcie omawiania prowadzonych badań;

15 – uczestnicy wyjazdu na tle winnicy

Szwajcaria

1. Wizytę rozpoczęliśmy od gospodarstwa Eulenhof, które powstało w 1923 roku a od 1982 roku posiada certyfikat rolnictwa ekologicznego. Obecnie całkowita powierzchnia gruntów rolnych to ponad 20 ha, na których prowadzone są w systemie ekologicznym różnorakie uprawy m.in.: szkółka bylin, pasieka, oraz uprawa warzyw w systemach rolnoleśnych.

16, 17 – drzewa w systemie rolnoleśnym z sąsiadującymi uprawami

Nasadzenia drzew są wykonane w systemach alejowych a miedzy nimi prowadzone są uprawy warzyw. Po sprzedaży plonów w ramach solidarnościowego projektu SoliLa, uczestnicy działania dzielą się kosztami produkcji. W gospodarstwie zadbano o zachowanie obszarów służących zachowaniu różnorodności biologicznej – zachowano pasy roślin miododajnych, zadrzewienia śródpolne oraz zawieszono budki lęgowe dla ptaków.

18 – uczestnicy wyjazdu na tle nasadzeń drzew owocowych raz z widocznymi budkami dla ptaków

Gospodarstwo uczestniczy w programie szkoły rolniczej (SchuB), w ramach którego uczniowie lokalnych szkół na wydzielonych poletkach prowadzą uprawy – począwszy od wysiewu i pielęgnacje, kończąc na zbiorze plonu.

2. Kolejnym punktem programu było gospodarstwo Biohof Schär, założone w 1799 roku. W 1999 roku przeszło ono na system ekologiczny i rozpoczęło chów 2000 kur niosek - rasy Ross i Leghorn. Obecnie na około 120 arach znajduje się plantacja orzechów laskowych, gdzie w systemie rotacyjnym wypasane są kury nioski. Mobilne kurniki przesuwane są przesuwane co 2 tygodnie.

19 – mobilny kurnik;

20 –widok alei orzechowej z wypasem kur niosek

Pomimo wolnego wybiegu kury są dokarmiane ekologiczną paszą. Aby ułatwić zbiory orzechów leszczyny prowadzone są na pniu, dzięki czemu można w prosty sposób przeprowadzić zbiór mechaniczny. Połączenie wypasu kur z produkcją orzechów laskowych pozwala na ograniczenie występowania szkodników uszkadzających dojrzewające orzech.

21- na tle plantacji orzechów laskowych

3. Ostatnim odwiedzonym miejscem było Agroscope – centrum kompetencji w zakresie badań rolniczych, powiązane z Federalnym Urzędem ds. Rolnictwa (FOAG).

24 – uczestnicy przed centrum Agroscope

Agroscope wnosi znaczący wkład w zrównoważone rolnictwo, produkcję żywności oraz środowisko, pomagając w ten sposób poprawić jakość życia. Celem działania centrum jest konkurencyjne i wielofunkcyjne rolnictwo, wysokiej jakości żywność, zapewniająca zdrowe odżywianie i nienaruszone środowisko.

22, 23 – nasadzenia w systemie rolnoleśnym drzew przeznaczonych na drewno

Wyjazd studyjny odbył się w ramach operacji „ Innowacyjne praktyki rolnicze – agroleśnictwo” realizowanej w ramach Planu Operacyjnego Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich na lata 2022-2023 w zakresie Sieci na rzecz innowacji w rolnictwie i na obszarach wiejskich. Celem operacji było wspieranie transferu wiedzy i innowacji w rolnictwie poprzez zwiększenie świadomości producentów rolnych w zakresie zastosowań systemów rolnoleśnych i leśnopastwiskowych. Operacja miała na celu tworzenie sieci kontaktów między instytucjami naukowym, doradztwem rolniczym i producentami rolnymi.

Tekst:

Aleksandra Samoraj

MODR Warszawa